گفتار نخست: توضیحات

   لازم است گفته شود که سوره ی سی و یکم قرآن مجید که دارای سی و چهار آیه ی مبارکه است به نام این برگزیده ی الاهی یعنی حضرت لقمان ع است که در برگیرنده ی موضوعاتی از جمله پند و اندرزهای آن حضرت به فرزندش است که ان شاءالله در جای خود بدان پرداخته خواهد شد. اما از دیگر موضوعات این سوره می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1 ) تصریح توسط خداوند یکتا مبنی بر اینکه آیات این سوره از کتاب حکیم یعنی قرآن کریم است. آیاتی که مایه ی هدایت و رحمت برای نیکوکاران است[1] . البته خدای یکتا در ادامه فرموده که منظور از محسنین یا نیکوکارانی که آیات قرآن برایشان مایه ی هدایت و رحمت است چه کسانی هستند. آری آنان کسانی هستند که ضمن خواندن نماز و دادن زکات؛ به آخرت هم که روز رسیدگی به اعمال توسط " مالک یوم الدین" یعنی خداوند یگانه است،یقین دارند. که این ها همه گویای این امر است که چنین گروهی بر هدایتی از سوی پروردگارشان هستند و از رستگاران نیز می باشند. « بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم. الم (1)تِلْکَ آیَاتُ الْکِتَابِ الْحَکِیمِ (2) هُدًى وَرَحْمَةً لِلْمُحْسِنِینَ (3) الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاةَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَهُمْ بِالآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ (4)أُولَئِکَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (5 لقمان)» .   

   پس جان کلام اینکه اگر کسی از مومنین بدنبال این است که از محسنین و نیکوکاران باشد به نحوی که بخواهد از هدایت و رحمت الاهی نهفته در آیات کتابش یعنی قرآن هم بهره مند و برخوردار و توسط خداوند هدایت شود و به رستگاری برسد؛ لازم است که خود را به ویژگی های آمده در آیه ی 3 سوره ی لقمان آراسته نماید.

2 ) اینکه نباید بدنبال " لهوالحدیث" رفت بلکه باید به آیات خدا که همه در قرآن کریم است گوش فرا داد چرا که پایان پیروی و یا ترویج سخن باطل و بیهوده چیزی جز عذاب دردناک الاهی نیست. « وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مُهِینٌ (6) وَإِذَا تُتْلَى عَلَیْهِ آیَاتُنَا وَلَّى مُسْتَکْبِرًا کَأَنْ لَمْ یَسْمَعْهَا کَأَنَّ فِی أُذُنَیْهِ وَقْرًا فَبَشِّرْهُ بِعَذَابٍ أَلِیمٍ (7 لقمان)» .

    به عبارت دیگر باید پیروی " احسن الحدیث " را کرد که همانا چیزی جز آیات خداوند یکتا نیست« اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتَابًا مُتَشَابِهًا مَثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِکْرِ اللَّهِ ذَلِکَ هُدَى اللَّهِ یَهْدِی بِهِ مَنْ یَشَاءُ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ . (23 زمر ) .

3 ) اینکه این ایمان و انجام کارهای شایسته است که بهشت وعده داده شده ی الاهی را که جاودانی در آن هم هست بدبنال خود دارد و نه کفر یا کارهای بد انجام دادن. یعنی مومنین مجاز به انجام کارهای بد بویژه در صورت دانایی به آن نیستند. «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُمْ جَنَّاتُ النَّعِیمِ (8)خَالِدِینَ فِیهَا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا وَهُوَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ (9 لقمان)» .

4 ) اینکه خدای یکتا طی آیات 10 و 11 سوره ی لقمان ، یکتایی خود را بر اساس اصل " آفرینش" که از فعل خود او است، اثبات می نماید. « خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَى فِی الأرْضِ رَوَاسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِنْ کُلِّ دَابَّةٍ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِیهَا مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ (10) هَذَا خَلْقُ اللَّهِ فَأَرُونِی مَاذَا خَلَقَ الَّذِینَ مِنْ دُونِهِ بَلِ الظَّالِمُونَ فِی ضَلالٍ مُبِینٍ (11)» .

5 ) اینکه خدای یکتا به انسان سفارش به احسان به پدر و مادر کرده، اما در عین حال دستور داده که انسان جایز نیست که در جایی که آنان به سوی شرک به خدا می خوانند؛ فرزندانشان فرمان آنها را ببرند، بلکه باید از شرک به خدا بپرهیزند و با چنان پدر و مادری باز به خوبی رفتار کنند که بازگشت همه به سوی اوست و او زود به حساب بندگانش در سرای دیگر می رسد. « وَوَصَّیْنَا الإنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِدَیْکَ إِلَیَّ الْمَصِیرُ (14) وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلى أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ ثُمَّ إِلَیَّ مَرْجِعُکُمْ فَأُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (15 لقمان) ».

6 ) اینکه بدون دانش ، هدایت و کتاب روشن (قرآن) نباید در باره ی خدا یعنی " الله " مجادله کرد. « أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَکُمْ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الأرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یُجَادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَلا هُدًى وَلا کِتَابٍ مُنِیرٍ (20 لقمان)» .

7 ) اینکه باید فقط پیروی آیات خدا را نمود؛ چرا که شیطان به سوی عذاب جهنم می خواند. «  وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ کَانَ الشَّیْطَانُ یَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ (21 لقمان)».

8 ) اینکه شرط تمسک به قرآن کریم به عنوان " عروة الوثقی " در تسلیم بودن و توجه داشتن به خدا و محسن بودن برای اوست که همانا کفر به آیات خدا، نتیجه اش علیه خود کافر است که در زمان بازگشت به سوی خدا که تنها او از زمان آن با خبر است؛ آنان را از آنچه که در دنیا بودند و انجام می دادند؛ آگاه و با خبر خواهد کرد و از عذاب سخت بدانان خواهد چشاند. « وَمَنْ یُسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى وَإِلَى اللَّهِ عَاقِبَةُ الأمُورِ (22) وَمَنْ کَفَرَ فَلا یَحْزُنْکَ کُفْرُهُ إِلَیْنَا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِمَا عَمِلُوا إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ (23) نُمَتِّعُهُمْ قَلِیلا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذَابٍ غَلِیظٍ (24 لقمان)».

   پس روشن می شود که مومنین باید بدانند تنها با مسلمانی برای خدا و محسن بودن است که می توانند به قرآن و آیات آن چنگ بزنند و نه جز آن، اگر در پی عاقبت به خیری هستند، همانگونه که البته خدای یکتا شرط تمسک به قرآن یا " عروة الوثقی " و آثار و برکات خوب آن را در " کفر به طاغوت " و " ایمان به الله " دانسته و ذکر کرده است. « لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَیُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى لَا انْفِصَامَ لَهَا وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ. ( 256 بقره ) » .

9 ) اینکه آفریننده ی آسمان ها و زمین " الله " است؛ امری که مشرکین و یا کفار هم بدان اذعان می کنند؛ اما بیشتر مردم ایمان نمی آورند. و همینطور است اینکه آسمانها و زمین برای خدای ستوده ی بی نیاز است. « وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ لَیَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْلَمُونَ(25)لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ (26 لقمان)» . 

10 ) اینکه نوشتن و گفتن پیرامون کلمات خدای مقتدر و درستکردار پایان پذیر نیست؛ هر چند که تمام درختان قلم و تمام دریاها مرکب شوند. « وَلَوْ أَنَّمَا فِی الأرْضِ مِنْ شَجَرَةٍ أَقْلامٌ وَالْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَا نَفِدَتْ کَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (27 لقمان) » .

11 ) اینکه آفرینش و برانگیخته شدن انسان جز نفس واحده نیست و خدای یکتا، شنوای بیناست. « مَا خَلْقُکُمْ وَلا بَعْثُکُمْ إِلا کَنَفْسٍ وَاحِدَةٍ إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ (28 لقمان)».  

12 ) اینکه خداوند یکتا یعنی " الله "، از آن جهت که شب را در روز و روز را در شب وارد می کند،[2] و خورشید و ماه را ضمن آفرینش مسخر نموده به نحوی که تا زمانی معین درگردشند؛ " حق " است و هر کسی که غیر از او خوانده شود " باطل " می باشد، که همانا خداوند یگانه هم دانای به اعمال انسانهاست و هم بلند مرتبه ی بزرگوار. پس روشن می شود که باید تنها خدای یکتا را که " حق " است پرستید و خواند تا اجابت شد و نه غیر او را که همه " باطل " است. « وَإِذَا قِیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَیْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ کَانَ الشَّیْطَانُ یَدْعُوهُمْ إِلَى عَذَابِ السَّعِیرِ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهَارِ وَیُولِجُ النَّهَارَ فِی اللَّیْلِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِی إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَأَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ (29) ذَلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ وَأَنَّ مَا یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الْبَاطِلُ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبِیرُ (30 لقمان)».

13 ) اینکه جریان داشتن کشتی ها در دریا، از نعمت های خداست و آیه ای برای شکیبایان شکرگزار است از آن جهت که می دانند تنها این او است که آنان را از مواج بودن دریا و خطرات آن، آنگاه که با اخلاص و پاکیزه دلی و یک رنگی او را می خوانند؛ نجات می دهد. یعنی از کسانی نیستند که پس از رسیدن به ساحل ، به آیات خدا کافر شوند و از شکر گزاران نعمت های او از جمله این مهم نباشند. « ألَمْ تَرَ أَنَّ الْفُلْکَ تَجْرِی فِی الْبَحْرِ بِنِعْمَةِ اللَّهِ لِیُرِیَکُمْ مِنْ آیَاتِهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لآیَاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ (31)وَإِذَا غَشِیَهُمْ مَوْجٌ کَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا یَجْحَدُ بِآیَاتِنَا إِلا کُلُّ خَتَّارٍ کَفُورٍ (32 لقمان)».   

14 ) اینکه برابر حکم صریح خداوندی، باید تقوای الاهی پیشه کرد و ضمن آن از روز قیامت نیز ترسید چرا که در آن روز هیچ کس به جای دیگری پاداش و یا کیفر داده نمی شود و در واقع هر کس از " مردم" بار خود را بر خواهد داشت. پس باید از کسانی نباشیم که یا زندگانی دنیا آنان را فریب میدهد و یا شیطان سرکش از فرمان خدا در سجده بر آدم؛ که همانا وعده ی خدا در مورد سرای دیگر و " یوم الدین" ؛ همه " حق " است.

15 ) اینکه نه تنها دانشِ زمانِ وقوع رستاخیز فقط نزد خداوند است و کسی دیگر از آن آگاه نبوده و نیست؛ و نیز همانا تنها این او است که باران را فرو می فرستد و از آنچه که در درون رحمهاست آگاهی دارد؛ بلکه تصریح کرده که هیچ کسی از یک سو نمیداند که فردا چه عملی را کسب خواهد کرد و از سوی دیگر نمیداند که به کدام سرزمین خواهد مرد، که تمام این ها بر می گردد به دانایی و خبیر بودن خداوند یگانه.

   در واقع باید بیش از پیش ایمان آورد که نه تنها کسی جز خداوند از زمان وقوع رستاخیز خبر و دانشی ندارد چرا که از اخبار غیب است، بلکه هیچ کسی این دانش را پیرامون خود و فردایش نیز ندارد که برایش چه رخ خواهد داد و چه خواهد کرد. پس همان بهتر که کلام مقدس الاهی را بشنویم و فرمان ببریم و تقوای الاهی داشته باشیم و از " یوم الدین " نیز بترسیم و هراس داشته باشیم و از عذاب آن به خدا پناه ببریم و از کسانی نباشیم که زندگانی دنیا و یا شیطان آنان را فریفته است یا در پی فریب دادن است.

    و نکته ی دیگر اینکه مرتبط با فردا و حتا کاری که قرار است برابر برنامه یا عهدی که بسته شده و قرار است در آتی انجام شود؛ کلمه ی ان شاءالله بکار برده و بر زبان جاری شود که همانا هر چیز همانند دیگر آفریده ها اعم از خورشید و ماه و ستارگان و ... آفریده ی خداست و تا زمانی معین زنده است و مرگ او را برابر سنت الاهی در بر خواهد گرفت و ...

    به هر جهت برابر کلام مقدس الاهی؛ نوع انسان باید بداند که در آن سرا یعنی روز قیامت و جهان دیگر، هیچ کس به جای دیگری جزا نمی بیند، حتا اگر موضوع نسبت پدر و فرزندی باشد. پس در این دنیا نباید بر خلاف آنچه که خدا دستور داده ؛ چه با تکیه بر دیگران باشد و چه با تکیه بر قدرت خدادادی و ... ، عمل نمود چرا که همانطور که گذشت هرکس بار خود را بدون کوچکترین ستمی بر خواهد داشت و تمام اینها بر میگردد به اینکه خدای یکتا، دانا و آگاه است به آنچه که مردم اعم از مومن و غیر آن در نهان و آشکار انجام می دهند. البته باید دانست و یادآوری کرد که در دنیا هم کسی از خشم خدا به خاطر انجام گناهان در امان نیست و به هنگام آمدن خشم الاهی هیچ کس نمی تواند یار و یاور دیگری باشد و از این جهت است که گفته می شود باید برابر کلام مقدس الاهی در امور بر او تکیه کرد و نه بر کسی دیگر؛ همانگونه که دیدیم هیچ یک از اقوام کافر پیشین که شرحشان بر اساس آیات خداوند گذشت از خشم و غضب او در امان نماندند و هیچ کس و هیچ چیز هم نتوانست یاری گر آنان باشد. چه بت ها و چه قدرت و نیروهایشان و چه شیطان که اعمال بد را برای بندگان خدا خوب می آراید تا هر چه بیشتر به گمراهی بیفتند و تکذیب آیات خدا کنند و ... نتیجه اینکه او قومی را به خاطر انجام گناهان با عذابی نابود کرد و قومی دیگر را به جای آنان آورد و این سنت الاهی است که می رساند این مهم نیز از مصادیق این بوده که کسی از فردایش خبری نداشته و به طور بدیهی ندارد. بنابراین باید از مومنین و کنندگان کارهای شایسته ضمن داشتن تقوای الاهی بود تا به رستگاری رسید. ان شاءالله و به یاری او. «  یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ وَاخْشَوْا یَوْمًا لا یَجْزِی وَالِدٌ عَنْ وَلَدِهِ وَلا مَوْلُودٌ هُوَ جَازٍ عَنْ وَالِدِهِ شَیْئًا إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (33)إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَیُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَیَعْلَمُ مَا فِی الأرْحَامِ وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ مَاذَا تَکْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِی نَفْسٌ بِأَیِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ (34 لقمان) ».