گفتار دوم : حضرت صالح رسول قوم ثمود

1 ) : « و الی ثمود اخاهم صالحاً ^ق قال یا قوم اعبدواالله ما لکم من ال?هٍ غیره ^ص قد جاءتکم بینةٌ‌ من ربکم ^ص هذه ناقة الله لکم آیةً فذروها تأکل فی ارض الله ^ص و لا تمسوها بسوءٍ فیأخذکم عذاب الیم. واذکروا اذ جعلکم خلفاء من بعد عادٍ و بوّأکم فی الارض تتخذون من سهولها قصوراً و تنحتون الجبال بیوتاً ^ص فاذکروا آلاءالله و لا تعثوا فی الارض مفسدین. قال الملأ الذین استکبروا من قومه للذین استضعفوا لمن آمن منهم أتعلمون أن صالحاً مرسلٌ من ربه ^ج قالوا إنا بما ارسل به مؤمنون. قال الذین استکبروا انا بالذی آمنتم به کافرون. فعقروا الناقة و عتوا عن امر ربهم و قالوا یا صالح ائتنا بما تعدنا ان کنت من المرسلین. فاخدتهم الرجفة فأصبحوا فی دارهم جاثمین. فتولی? عنهم و قال یا قوم لقد ابلغتکم رسالة ربی و نصحت لکم ول?کن لا تحبون الناصحین. (73-79 اعراف) » .

   الف ) بخش نخست آیه ی 73 اعراف به روشنی گویای این امر است که اهم و اولای رسالت حضرت صالح ع آن هم در طول رسالت انبیای پیش از خود[1]، فرا خواندن قوم خویش به سوی پرستش خدای یگانه که جز او خدایی برای کسی از جمله آن قوم نمی باشد؛ بوده است. او در ادامه به آن قوم این امر را یادآور می شود که با مراعات حقوق آیه و نشانه ی خدا یعنی آزاد گذاشتن ناقه در چرای روی زمین و آهنگ بد برای او نکردن، خود را از عذاب الاهی به دور نگاه دارند چرا که هرگونه قصد سوئی نسبت به این آیه ی الاهی مساوی با این خواهد بود که عذاب خداوندی آنان را در بر خواهد گرفت.

   ب ) آیه ی 74 اعراف به این امر اشاره دارد که قوم ثمود ،جانشین قوم عاد روی زمین بوده است و حضرت صالح ع نیز پیامبر تبلیغی پس از حضرت هود بر این قوم؛ آنگونه که آن حضرت این مطلب را به قومش گفته تا یادآور آن شوند و سپس اینکه قوم ثمود باز نعمت های خدا را بر خودشان همچون توانایی یافتن بر استفاده از خاک نرم و یا ساختن خانه ها از سنگ کوههای سخت، علاوه بر موضوع جانشینی فوق به یاد داشته باشند و از تباهکاری و فساد روی زمین بپرهیزند.

 پ ) برآیند این دو آیه با توجه به رسالت حضرت نوح ع و هود ع و نیز در اینجا حضرت صالح ع اینکه خدای یکتا و دانا و توانای به تمام امور به محض اینکه فسادی روی زمین و بین قومی از انسان بروز و سپس شیوع پیدا کرده تا آن حد که فراگیر شده و موجبات غفلت آنان را از تبعات این فساد و حکمت از آفرینششان روی زمین فراهم کرده؛ بنابراین به عنوان یک سنت تغییر ناپذیر، رسولی را از میان همان قوم به عنوان برادرشان می فرستاده است تا با خواندن آیاتش بر آنان، دست از فساد و تباهی روی زمین برداشته به اصلاح و سامان امور بپردازند و به یاری خدا از گمراهی و تاریکی بیرون آمده و به راه راست راهنمایی و وارد نور شوند. و نخستین رسالت این رسولان الاهی نیز همانگونه که گذشت فراخواندن و دعوت قومشان به یگانه پرستی و اصل توحید بوده و بعد اصل معاد و سپس یادآوری نعمت های خدا به آن قوم مبنی بر اینکه آنان باید بدانند که اگر توانمندی و برتری ایی دارند تنها به خاطر فضل و رحمت الاهی است که این نعمت قدرتمندی و توانایی را به ایشان داده است و لذا نباید از آن در مسیر فساد روی زمین و ستم به دیگران استفاده کنند؛ بلکه باید آن را مایه ی آزمایشی از سوی خدا دانسته و در جهت سامان و اصلاح امور روی زمین استفاده کنند وگر نه اگر بر شرک خود و پرستش غیر خدای یگانه علیرغم آمدن رسول و آیات الاهی پافشاری کنند و نعمت های خدادادی را در راه غیر مشروع و در واقع تباهکاری روی زمین به کار گیرند و منکر آیات خدا شوند و فرمان رسول را نبرند و راه پرهیزگاری را در پیش نگیرند عذاب خواهند شد و ... که تا کنون به خاطر این سرپیچی ها؛ سر انجام اقوام نوح و عاد که رسولان آنها به ترتیب حضرت نوح ع و هود ع بودند گذشت. حال باید بر اساس آیات به حق الاهی دید که سرانجام قوم ثمود که پیامبرشان حضرت صالح ع بود چه شد؟ آیا راه رشد را با توجه به این رسالت در پیش گرفتند و به تبع آن راهنمایی و رستگار شدند و یا اینکه راه غی و طغیان را و بنابراین مثل اقوام نوح و عاد گرفتار عذاب خدا شدند؟ .

    به هر جهت برابر بخش دوم این آیه ی کریمه (74 اعراف ) روشن می شود که خدای یکتا قدرت و توانایی بسیار به عنوان نعمت هایش به قوم ثمود داده بوده است تا آن حد که می توانسته اند منازل خود را با تراشیدن سنگ از کوههای سخت که مسلما (والله اعلم) اثری از وسایل امروزی نبوده است و خدا این توانایی را بدانان داده بوده است بسازند. حال اینکه این قوم چه فسادی روی زمین به واسطه ی این نعمت خدادادی انجام داده اند که در بخش پایانی این آیه ی کریمه (74 اعراف) ، حضرت صالح ع ضمن تذکر به نعمت های الاهی بدانان می گوید که از تباهکاران روی زمین نباشند؛ امری است که انشاءالله در ادامه و بر اساس آیات الاهی پیرامون این قوم و پیامبرشان بدان پرداخته خواهد شد.

   ت ) آیات 75-76 اعراف، همانند گروه مشابه در اقوام نوح و عاد به این امر اشاره دارد که باز این ملأ کافر و یا پیشوایان دینی قوم ثمود هستند که به مخالفت با رسالت حضرت صالح ع بر می خیزند و در این جا از مومنینِ به آن حضرت می پرسند که آیا به رسالت الاهی وی ایمان دارند؟ که آن مومنین پاسخ آری می دهند. اما آن کفار می گویند که به این رسالت و باور آن مومنین که از مستضعفان بوده اند کافر می باشند.

    در واقع این دو آیه می رساند که در این جا با دو گروه مستکبر یا خودخواه که « ملأ » قوم ثمود باشند و گروه مستضعف آن قوم که به رسالت حضرت صالح ع ایمان آورده اند و راه رهایی خود را از دست ستم های گروه اول در این ایمان آوردن دانسته اند؛ روبرو می باشیم، همانگونه که در داستان رسالت حضرت نوح ع ، «ملأ» آن قوم ، آن حضرت را خطاب قرار می دادند که اراذل به او ایمان آورده اند و ... پس با این چکیده روشن می شود که مستکبرین یک قوم با آمدن رسالت و هدایت الاهی، حفظ منافع خود را در مخالفت با رسول خدا و آیات الاهی می دیده اند و گروه مستضعفِ همان قوم که همیشه فرمانبردار محض و تحت ستم آن گروه بوده اند، تابع و مومن به این رسالت رسولان الاهی می شده اند تا به اذن خدا برابر وعده اش، از راهنمایی شدگان و رستگاران دو سرا و متمکنین روی زمین باشند. حال کمیت اینکه چه تعداد از گروه اخیر و حتا گروه نخست به لطف الاهی به حضرت صالح و حتا دیگر رسولان او ایمان آورده اند را تنها خدای یکتا می داند که دانای به تمام امور از پیدا و پنهان است.

    ث ) آیه ی 77 اعراف می رساند که ملأ این قوم پس از اعلام کفرشان به رسالت رسول خدا حضرت صالح ع و آنچه که مومنینِ به او باور دارند؛ رفتارها و گفتارهایی داشتند که مورد عذاب خدا واقع شدند. اولین رفتار آنان این بود که بر خلاف هشدار حضرت صالح ع در آیه ی 73 همین سوره، ناقه ی خدا را که آیه ی او برای آن قوم بود را دنبال کردند و بعد، از دستورِ پروردگارشان سرپیچی کردند مبنی بر اینکه برابر همان آیه ی 73 بگذارند که آن ناقه روی زمین بچرد و آن را به بدی مس نکنند و سوم اینکه با گفتارشان از حضرت صالح خواستند که حال به لحاظ آن دو رفتارشان، عذابی را که وعده داده شده را برایشان بیاورد اگر از راستگویان است و این امری است که مشترک کفار از دو قوم پیش از این قوم در رابطه با رسالت حضرت نوح و حضرت هود ع که شرحشان گذشت نیز بوده است. هم تکذیب آیات خدا و هم درخواست تحقق وعده ی عذاب الاهی. سبحان الله .

   ج ) آیه ی 78 اعراف می رساند که کفار قوم ثمود به خاطر آن رفتار و گفتارهای مذکور با آمدن عذاب الاهی که زلزله ای سهمگین بوده در منازل محکم خود همه هلاک و نابود شدند. و این بدان معناست که سرپیچی از فرمان خدا و نیز تکذیب وعده ی عذاب خداوند و یا درخواست عذاب وعده داده شده توسط رسول او، نتیجه اش چیزی جز این و آنچه که بر سر اقوام پیشین که همه برخوردار از رسالت تشریعی و تبلیغی تا حضرت خاتم النبیین ص بودند؛ نخواهد بود. و دیگر اینکه باید دانست ساختن خانه های محکم همچون قوم عاد و یا قوم ثمود با توجه به قدرت عطا شده ی خداوندی بدانان، مانع این نمی شود که خداوند قادر متعال، آن قوم را به خاطر استفاده ی نامشروع از قدرت داده شده به آنان؛ ضمن فرستادن رسول از جانب خود در صورت باقی ماندن بر کفر و استکبار و ستمگری ، مورد عذاب وعده داده شده ی خود قرار ندهد، و بدیهی است که کیفیت عذابهای خداوند هم متفاوت است؛ پیرامون اقوام نوح و عادْ این موضوع گذشت اما این قوم یعنی ثمود دچار زلزله شدند چرا که فکر می کردند ساختن خانه های محکم  از سنگ کوهها می تواند آنها را از عذاب خدا به خاطر ستم گری بر خودشان و ستمگر بودنشان رهایی بخشد که اینگونه نشد چرا که قدرت خداوند، مطلق و بالاترین و سخت ترین و پاینده ترین قدرت هاست.

   چ ) آیه ی 79 اعراف به این امر اشاره دارد که حضرت صالح با دیدن علایم عذاب، از قوم خود روی بر می گرداند و بدانان یادآور می شود که من رسالت پروردگار خود را با شما انجام دادم و شما را پند دادم؛ اما چه می شود کرد که شما پند دهندگان را دوست ندارید. پس نتیجه اینکه کفار این قوم عذاب شدند. و نکته ی دیگر اینکه ناصح بودن از ویژگی رسولان خداست همانگونه که تا کنون علاوه بر این ، پیرامون رسالت حضرت نوح ع و حضرت هود ع خواندیم و برابر آیات الاهی یادآوری شد که آنان نیز از ناصحین بوده اند، یعنی رسالت الاهی آنها اینگونه بوده است تا با اذن حضرتش جل عظمته قومشان را پند دهند و البته که پند دادن آن اقوام تنها بر اساس آیات الاهیِ وحی شده بدانان بوده است و نه سخنی جز آن.