گفتار دهم : نتیجه گیری کلی ( بخش های شانزدهگانه )

1 – اینکه تنها خداوند یکتا، « علام الغیوب » می باشد و نه کسی جز او؛ حتا رسولانش : یَوْمَ یَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَیَقُولُ مَاذَا أُجِبْتُمْ قَالُوا لا عِلْمَ لَنَا إِنَّکَ أَنْتَ عَلامُ الْغُیُوبِ (109 مائده).

2 – این که می شود گفت هر یک از گروهها و اقوامی که ذکرشان در این مقال یعنی « برگزیدگان و فرستادگان خدای یگانه » ، آن هم بر اساس آیات الاهی رفت؛ خود دارای سوره ای از سوره های قرآن برابر اراده و حکمت خداوندی می باشند: الف ) انبیاء دارای 112 آیه. ب ) مومنون دارای 118 آیه. پ ) کافرون دارای 6 آیه. ت ) منافقون دارای 11 آیه. ث ) ناس دارای 5 آیه. ج ) برائت و یا توبه که به برائت از مشرکین بر می گردد دارای 129 آیه و به طور کلی و به لحاظ ارتباط موضوع و مخاطب آن سوره ی انسان با سی و یک آیه ی کریمه .

3 – اینکه هر چند سوره ی انبیاء، گویای اصل « نبوت » است؛ اما باید گفت که سوره ی اخلاص هم گویای اصل « توحید » است؛ همانگونه که سوره ی رحمان که نامی از نامهای الله است و باید او را که اعلی است و سوره ای از سوره های قرآن بدین نام است؛ تسبیح به حمدش گفت و از سوی دیگر اینکه سوره هایی همانند قیامت و و اقعه و... هم به اصل « معاد » اشاره دارد که همانطور که گذشت از زمان و ساعت وقوع آن تنها خداوند یگانه آگاه است. اموری که بدان ایمان داریم.

4 ) اینکه انسان باید بداند برای دور ماندن از هر خسران و زیانکاری؛ لازم است که هم ایمان داشته باشد به آنچه که خداوند طی آیاتش در قرآن کریم به روشنی بیان فرموده و هم اینکه کارهای شایسته کند و هم اینکه به حق که همه در آیات قرآن کریم است و هم به شکیبایی در امور و سختی ها سفارش کند: بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم. وَالْعَصْرِ (1) إِنَّ الإنْسَانَ لَفِی خُسْرٍ (2) إِلا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ (3) .

5 – اینکه خداوند یکتا از تمام پیامبران اولواالعزمش، میثاق محکم گرفته تا از صدق راستگویان باز پرسد و کافرین را مشمول عذاب دردناک کند :وَإِذْ أَخَذْنَا مِنَ النَّبِیِّینَ مِیثَاقَهُمْ وَمِنْکَ وَمِنْ نُوحٍ وَإِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى وَعِیسَى ابْنِ مَرْیَمَ وَأَخَذْنَا مِنْهُمْ مِیثَاقًا غَلِیظًا (7)لِیَسْأَلَ الصَّادِقِینَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَأَعَدَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابًا أَلِیمًا (8 احزاب).

6 – اینکه این از سنت خداوندی است که تا رسولی را از میان قومی ستمگر بر نیانگیزد تا آیاتش را که همه در قرآن کریم است را برایشان بخواند؛ آنان را هلاک نمی کند. به عبارت دیگر این یک اتمام حجت است برای چنان قومی تا دست از ستمگری بر خود بردارند و به راه راست و رستگاری به لطف خداوند رهنمون شوند: وَمَا کَانَ رَبُّکَ مُهْلِکَ الْقُرَى حَتَّى یَبْعَثَ فِی أُمِّهَا رَسُولا یَتْلُو عَلَیْهِمْ آیَاتِنَا وَمَا کُنَّا مُهْلِکِی الْقُرَى إِلا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ (59) وَمَا أُوتِیتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَمَتَاعُ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَزِینَتُهَا وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَأَبْقَى أَفَلا تَعْقِلُونَ (60 قصص).

7 – اینکه خداوند یکتا، رسولانش را بواسطه ی وحی که همه از مردان بوده اند با بینات و کتاب فرستاده و بر حضرت محمد ص هم ذکر یا قرآن را فرو فرستاده است تا در آن اندیشه شود، امری که اهل ذکر از آن آگاهند :وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلا رِجَالا نُوحِی إِلَیْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ  (43) بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ  (44 نحل با توجه به آیات 45-50) .

8 – اینکه رسولان الاهی کسانی بوده اند که مثل همه ی بنی آدم که بشری بیش نیستند غذا می خورده اند و در بازارها راه می رفته اند. 20 فرقان .

9 – اینکه خداوند یکتا ، رسولانش را با هدایت و دین حق فرستاد تا پشتیبان همه ی دین باشند هر چند که مشرکان خوششان نیاید : هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (9 صف با توجه به آیات 10-13).به عبارت دیگر یعنی اینکه رسالت رسولان الاهی از هدایت او ناشی شده است. امری که باید بدان ایمان داشت که اگر هدایت الاهی نباشد هدایتگری جز او برای کسی نیست :ذَلِکَ هُدَى اللَّهِ یَهْدِی بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَلَوْ أَشْرَکُوا لَحَبِطَ عَنْهُمْ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ (88 انعام با توجه به آیات 82-93).

10 – اینکه خداوند یکتا پس از تسبیح به حمد خود بر رسولانش درود می فرستد: سُبْحَانَ رَبِّکَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمَّا یَصِفُونَ (180) وَسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِینَ (181) وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (182 صافات) .

  11- هدف والا از برانگیختن رسولانش برای اقوامشان این بود که به آنان بگویند تا خدا را بپرستند و از طاغوت دوری نمایند: وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِی کُلِّ أُمَّةٍ رَسُولا أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ فَمِنْهُمْ مَنْ هَدَى اللَّهُ وَمِنْهُمْ مَنْ حَقَّتْ عَلَیْهِ الضَّلالَةُ فَسِیرُوا فِی الأرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الْمُکَذِّبِینَ  (36) إِنْ تَحْرِصْ عَلَى هُدَاهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ یُضِلُّ وَمَا لَهُمْ مِنْ نَاصِرِینَ  (37 نحل با توجه به آیات 38-40).

12 – اینکه خداوند یکتا بندگانش از کسانی را که به خود ستم کرده و از اسراف کنندگانند را مورد خطاب قرار داده تا از رحمت او تا زنده اند و تا آنان را مرگ در بر نگرفته است ناامید نشوند و راه راست و رستگاری را با توجه به آیاتش در پیش گیرند و ... که تنها این پرهیزگارانند که نجات می یابند و اندوهگین نمی شوند :  قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ (53) وَأَنِیبُوا إِلَى رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ (54) وَاتَّبِعُوا أَحْسَنَ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکُمْ مِنْ رَبِّکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ الْعَذَابُ بَغْتَةً وَأَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ (55) أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یَا حَسْرَتَا عَلَى مَا فَرَّطْتُ فِی جَنْبِ اللَّهِ وَإِنْ کُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرِینَ (56) أَوْ تَقُولَ لَوْ أَنَّ اللَّهَ هَدَانِی لَکُنْتُ مِنَ الْمُتَّقِینَ (57) أَوْ تَقُولَ حِینَ تَرَى الْعَذَابَ لَوْ أَنَّ لِی کَرَّةً فَأَکُونَ مِنَ الْمُحْسِنِینَ (58) بَلَى قَدْ جَاءَتْکَ آیَاتِی فَکَذَّبْتَ بِهَا وَاسْتَکْبَرْتَ وَکُنْتَ مِنَ الْکَافِرِینَ (59) وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ تَرَى الَّذِینَ کَذَبُوا عَلَى اللَّهِ وُجُوهُهُمْ مُسْوَدَّةٌ أَلَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْمُتَکَبِّرِینَ (60) وَیُنَجِّی اللَّهُ الَّذِینَ اتَّقَوْا بِمَفَازَتِهِمْ لا یَمَسُّهُمُ السُّوءُ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ (61) اللَّهُ خَالِقُ کُلِّ شَیْءٍ وَهُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ وَکِیلٌ (62 زمر).

13 – اینکه خداوند یکتا رسولانش را فرستاده تا به اذنش اطاعت او را بنمایند و از او که بسیار توبه پذیر مهربان است آمرزش بخواهند: وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِیمًا (64) فَلا وَرَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیْتَ وَیُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا (65 نساء).که همانا اطاعت از رسول خدا، اطاعت از خداوندگار است: مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاکَ عَلَیْهِمْ حَفِیظًا (80 نساء).