ت ) بنی آدم

    به طور روشن ؛ بنی آدم یعنی فرزندان حضرت آدم ع که از ازدواج زن و مرد با یکدیگر به شرح فوق و به واسطه ی همان نطفه به وجود می آیند و در واقع هستی پیدا می کنند تا آن زمان که خدا بخواهد. و البته که لازم است که این همبستری مشروع باشد یعنی از راه زنا نباشد. و نکته ی دیگر که از بدو همین آیه یعنی آیه ی یک سوره ی نساء بر می آید این است که در این رابطه ، مردم خطاب قرار گرفته اند؛ یعنی همه فارغ از اینکه مومن باشند یا غیر آن. پس باید که از راه مشروع مجامعت داشته باشند و نه از راه غیر مشروع یعنی عمل فحشای زنا، تا اینکه فرزندان پا به دنیا گذاشته نیز مشروع باشند. چرا که عمل زنا فحشا می باشد و نباید نزدیک آن شد[1] و انجامش حد دارد[2] . و اما مهمتر اینکه باید مومنین این آیات را برای همه یعنی همان مردم بخوانند تا آنان نیز به لطف و یاری خدا وارد دین شوند و دست از کارهای ناپسند به ویژه مرتبط با این موضوع البته آن کسانی که مبتلای به فحشای زنا هستند بردارند و بدانند که جانشین خدا روی زمین لازم و بایسته است که از طریق مشروع افزایش یافته و روی زمین پراکنده گردد و به دانش روی بیاورد و ....

   حال باید دید که وظیفه ی بنی آدم چیست؟ در پاسخ علاوه بر آنچه که پیشتر در بخش بنی آدم آمد باید گفت که وظیفه ی بنی آدم این موارد نیز میباشد؛ یکی اینکه به عهد خود با خدایش که به پیش از ازدواج و به هنگامی که در پشت پدر است و به عبارتی دیگر آماده شدن است و این موضوع به امر ازدواج بستگی دارد، پایبند باشد و بداند که خدای یکتا با این عهد با او اتمام حجت کرده است تا هیچ جایی برای بهانه آوردن نباشد مثل اینکه غافل بودیم و ... : « و اذ اخذ ربک من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم و اشهدهم علی انفسهم ألست بربکم ^ص قالوا بلی شهدنا ^ج ان تقولوا یوم القیامة انا کنا عن هذا غافلین. او تقولوا انما اشرک آباو?نا من قبل و کنا ذریة من بعدهم ^ص أفتهلکنا بما فعل المبطلون. و کذالک نفصل الایات و لعلهم یرجعون. (172-174 اعراف) » . و این بدان معناست که خدای یکتا حتا زمانی که کسی در پشت پدر خود بوده و سپس در اثر ازدواج نطفه شده؛ اتمام حجت کرده است و پس از به دنیا آمدن نیز راه هدایت را برایش قرار داده است که همان آیات وحی شده به رسولانش می باشد که همه در کتاب قرآن آمده است.

    و دیگر اینکه بر اساس عهدی که با پروردگارش بسته است تنها او را بپرستد و نه شیطان را که دشمن آشکار او است تا از گمراهی رهایی یابد: « ألم أعهد الیکم یا بنی آدم ان لا تعبدوا الشیطان ^ص انه لکم عدوٌ مبین. و ان اعبدونی ^ج هذا صراط مستقیم. و لقد اضل منکم جبلا کثیرا ^ص أفلم تکونوا تعقلون. هذا جهنم التی کنتم توعدون. (60-63 یاسین با توجه به آیات 64-70 ) » .

    و دیگر اینکه به این کلام مقدس الاهی تمسک پیدا کنیم و در واقع شیطان را همانگونه که دشمن ما است؛ به عنوان یک دشمن به شمار آوریم چرا که او مردم را با اغواهایش به سوی آتش سوزان دوزخ فرا می خواند؛ خواه در قالب شرک باشد یا تکذیب آیات الاهی یا آراستن اعمال افراد برایشان و یا غفلت از آخرت و یا خواندن از غیر خدا و یا کسی را با او خواندن و ... به هر جهت باید دانست که این ایمان و عمل صالح است که آمرزش و پاداش بزرگ را برای عاملین بدان در پی دارد و نه کفر و ناسپاسی : « یا ایها الناس ان وعدالله حق ^ص فلا تغرنکم الحیاة الدنیا و لا یغرنکم بالله الغرور. ان الشیطان لکم عدو فاتخذوه عدوا ^ج انما یدعوا حزبه لیکونوا من اصحاب السعیر. الذین کفروا لهم عذاب شدید ^ص والذین آمنوا و عملوا الصالحات لهم مغفرة و اجر کبیر. أفمن زین له سوءعمله فرءاه حسنا ^ص فان الله یضل من یشاء و یهدی من یشاء ^ص فلا تذهب نفسک علیهم حسرات ^ج ان الله علیم بما یصنعون. (5-8 فاطر)» [3].   

گفتار چهارم : جن و انس     

     در گفتارهای پیشین علاوه بر کلمه ی " انسان " و یا انس؛ کلمه ی " جن " نیز بر اساس آیات قرآن کریم آمد، مبنی بر اینکه عنصر آفرینش آنها چیست؟[4] هدف از آفرینش آنها، پرستش خدای یگانه بوده است[5] ، اینکه آفرینش جن پیش از انسان بوده است[6] و لذا ابلیس که از امر پروردگارش مبنی بر سجده بر آدم سر باز زد، از جنس جن بوده است و افراد مشمول امر این گروه یعنی جن است که بسیاری از گروه انس را گمراه کرده و می کند و لذا همانطور که خدای یکتا فرموده نباید او و دودمانش را که دشمن انسانند از غیر خدای یکتا دوست و ولی خود گرفت که نوعی ستمگری بر خود است[7] . و دیگر اینکه کار شیطان همانطور که اشاره شد از گروه جن است این بوده و می باشد که اعمال انسان را برایش بیاراید تا گمراهش کند. و تمام این ها یعنی اینکه ایمان نداشتن و همچنین قساوت قلب و سنگدلی باعث می شود که شیطان با آراستن اعمال افراد انسانی برایشان[8]، آنها را اغوا و گمراه کند و وقتی اینگونه شد از آنان تبری می جوید و ضمن حق دانستن وعده ی الاهی به فرد گمراه شده می گوید و برابر سخن الاهی در واقع اعتراف می کند که او بر چنین فردی تسلطی نداشته است و فقط از آن جهت گمراه شده و پیروی او یعنی شیطان را کرده که هنگامی که او را خوانده آن فرد گمراه هم شیطان را اجابت کرده است و ...[9] و در نهایت اینکه خدای یکتا می فرماید که انسان باید شیطان و ایادی اش را دشمن آشکار خود بداند[10]، و نیز اینکه بداند که جهنم را از بسیاری از جن و انس به خاطر این اعمالشان و بر خلاف آیاتش عمل کردن، پر خواهد کرد: « و ما کان ربک لیهلک القری بظلم و اهلها مصلحون. ولو شاء ربک لجعل الناس امة واحدة ^ص ولا یزالون مختلفین. الا من رحم ربک ^ج و لذالک خلقهم ^ق و تمت کلمة ربک لأملأن جهنم من الجنة و الناس اجمعین. (117-119 هود با توجه به آیات 120-123) .» . و باز بدانند که تنها این ایمان و انجام کارهای شایسته است که هم از وساوس شیطان باز می دارد و هم اینکه بهشت را برایشان در پی دارد و نه جز آن. « و ادخل الذین آمنوا و عملوا الصالحات جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها بإذن ربهم ^ص تحیتهم فیها سلام. (23 ابراهیم) » . و هم اینکه علاوه بر ایمان و اعمال صالح؛ این ذکر خدا را بسیار گفتن و از او پس از دیدن هر ستمی یاری خواستن است که به عنوان جان کلام مانع این می شود که شیاطین بر انسان نازل شوند. در واقع شیاطین بر افراد بسیار دورغگوی گناهکار نازل می شوند و نه بر افرادی که دارای چهار ویژگی فوق باشند:« هل انبئکم علی من تنزل الشیاطین. تنزل علی کل افاک اثیم[11]. یلقون السمع و اکثرهم کاذبون. والشعراء یتبعهم الغاوُن. ألم تر انهم فی کل واد یهیمون. و انهم یقولون ما لا یفعلون. الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و ذکروا الله کثیرا وانتصروا من بعد ما ظلموا ^ق و سیعلم الذین ظلموا ای منقلب ینقلبون. (221-227 شعرا) » .

    باری، خدای یکتا از دو گروه جن و انس بخاطر آنچه که برایشان رسولانی را از بین خودشان فرستاد تا آیاتش را برای آنان بخوانند و در واقع با آنان اتمام حجت شود تا دست از شرک و فساد و علو روی زمین بردارند و یگانه پرست شوند و ... خواهد پرسید[12]. « یا معشر الجن و الانس ألم یأتکم رسل منکم یقصون علیکم آیاتی و ینذرونکم لقاء یومکم هذا ^ج قالوا شهدنا علی انفسنا ^ص و غرتهم الحیاة الدنیا و شهدوا علی انفسهم انهم کانوا کافرین. ( 130 انعام با توجه به آیات 131-135 )» . همانگونه که به حساب آنها به زودی خواهد رسید: « سنفرغ لکم ایه الثقلان. فبأی آلاء ربکما تکذبان. (31-32 رحمان با توجه به آیات 33-34) » .  و ...

پ ) آدم

    یعنی نخستین برگزیده ی خدا از جنبه ی عینی بشر، یعنی مصداق فردی بشر، یعنی کسی که تا به اراده ی خداوندی که ماده اولیه اش را از گل قرار داد؛ آفریده و آراسته و از روحش در آن دمیده شد و عینیت پیدا کرد، هم فرشتگان موظف به سجده بر او شدند و هم اینکه او سرآغاز تداوم موجودیت انسان و تغییر ماده اش که خدا در وجودش نهاده بود؛ از گل به نطفه به واسطه ی منی شد و ...: « بسم الله الرحمن الرحیم. یا ایها الناس اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء ^ج و اتقوا الله الذی تسائلون به و الارحام ^ج ان الله کان علیکم رقیبا.[1] (1 نساء )» . 

   پس به عنوان یک سر آغاز که در علم نیز ثابت شده که پیدایش و تکثیر هر نوع موجودی منوط به مقوله ی آغازیان از همان نوع می باشد؛ روشن می شود که آدم ع اولین نمود عینی بشر و قبل از آن انسان بوده است و بقیه از نسل او یعنی همان بنی آدم اند. و اینجاست که دریافته می شود و به این موضوع پی برده می شود که وقتی خداوند یکتا در آیه ی 33 آل عمران فرموده است که آدم را برگزید منظور چه می تواند باشد. یعنی او آدم ع را به عنوان نخستین مصداق بشر برگزید تا فرشتگان بواسطه ی دمیده شدن روحش در بشر، به فرمان حضرتش بر او سجده کنند؛ در بهشت به همراه همسرش بیارامند و از نعمت هایش استفاده کنند و شیطان را به خاطر سرپیچی از فرمان خدا در سجده بر او یعنی آدم؛ به امر خداوندی دشمن آشکار خود بدانند و از نزدیک شدن به درخت ممنوعه یا ملعونه بپرهیزند و ... که شیطان با اغواهایش فریبشان داد و ... چون از ستمکاران شدند؛ پس نتیجه ی کارشان و این عهد شکنی آدم با خدا[2] این شد که بعد از پذیرفته شدن توبه شان به درگاه خدا به زمین هبوط کردند و اینچنین موضوع جانشینی خدا در زمین تحقق یافت. و البته که برای راهنمایی شدن و رستگاری باید که همانطور که خداوند فرموده، تنها پیروی هدایت خدا را بنمایند و نه جز آن را.

    نکته ی دیگر مرتبط با معنای آدم اینکه؛ در آیه ی یک سوره ی نساء به شرح فوق گذشت که چگونه نسل انسان زیاد و پراکنده شد؛ اما اگر باز به آیه ی 189 سوره ی اعراف نگاهی داشته باشیم خواهیم دید که در اینجا نیز همانند آیه ی مذکور نساء، سخن از نفس واحده برای تکثیر نسل انسان است، و این بدان معنی می تواند باشد که هم تاکیدی بر این است که سرآغاز نسل بشر از آدم ع است و هم اینکه او علاوه بر اینکه از روح خداوندی به خاطر دمیده شدنش در بشر پس از آراسته شدن، برخوردار شده؛ دارای یک مقوله ای تحت عنوان  « نفس » نیز می باشد که این مولفه است که در بر گیرنده ی توانایی و استعداد این بوده و می باشد که هم زوج حضرت آدم ع از خودش بر گرفته شود و هم اینکه در اثر آمیزش آن دو؛ فرزندانش و بدنبال آن دودمانش از مرد و زن بسیار تا کنون متولد شوند و در جای جای این گیتی با رنگ و نژاد و زبانهای گوناگون قرار گیرند و در عین حال مرگ آنان را در بر گیرد تا روزی که خدای یکتا همه را دوباره برای حساب و کتاب و دیدن نتیجه ی اعمال جمع کند و ... منظور اینکه این خود معنایی دیگر از آدم می تواند باشد که گذشته از برخورداری از روح الاهی؛ از نفس نیز برخوردار می باشد به نحوی که این نفس دارای توانایی هایی بالقوه است که با شرایطی و در طول زمان به فعلیت و عینیت می رسد که از جمله ی این توانایی ها؛ تکثیر نوع بشر در قالب بنی آدم بر اساس همان آب جهنده ی بد بو یعنی مایع منی است که در پشت مردان است و با ازدواج و همسر گزینی به خواست خدا با فرزندانی از دختر یا پسر به منصه ی ظهور می رسد و به عبارتی شکوفا می گردد. و این بدان معنی است که این نفس است که برخوردار از تکثر نوعی می باشد و نه روح الاهی که در بشر پس از آراسته شدنش از گل و خاک توسط خدای یکتا دمیده شد و .... والله اعلم. : « هو الذی خلقکم من نفس واحدة و جعل منها زوجها لیسکن الیها ^ص فلما تغش?اها حملت حملا خفیفا فمرت به^ص فلما اثقلت دعوا الله ربهما لئن آتیتنا صالحا لنکونن من الشاکرین.فلما آتاهما صالحا جعلا له شرکاء فیما آتاهما^ج فتعالی الله عما یشرکون. ایشرکون ما لا یخلق شیئا و هم یخلقون. و لا یستطیعون لهم نصرا و لا انفسهم ینصرون... (189-192 اعراف با توجه به آیات 188-200) ».  

    اما نکته ی مهمتر اینکه باید دانست که این باز همان خدای یکتاست که مولفه ی نفس را در آدمی ضمن آراستن با ترکیبی از دو مقوله ی فجور و تقوا قرار داد و راه رستگاری اش را پاکیزه ساختن آن بر اساس هدایت و آیاتش دانست و یادآور شد که هر کسی این نفس را به بدی ها اعم از کارهای بد یا شرک و کفر و فحشا و ... آراست نتیجه اش چیزی جز ناامیدی نیست: « و نفس و ما سوّاها. فالهمها فجورها و تقواها. قد افلح من زکّاها. و قد خاب من دسّاها... ( 7-10 شمس با توجه به آیات کل سوره) » . پس روشن می شود که ایمان و تقوا و صالح بودن گروهی از افراد و مفسد و فاسق و بدکار بودن دیگر افراد به همین نفس بر می گردد که ترکیبی از خیر و شر است و لذا باید بر اساس همان آیات الاهی در جهت پاکیزه شدنش که رستگاری را بدنبال خود دارد به عنوان بنی آدم بکوشیم و همانند امم زیانکار گذشته ناشی از ستم بر خودشان با انواع گناهان اعم از شرک و علو و فساد روی زمین نباشیم.

    اما نکته ی دیگر مرتبط با این مقوله اینکه؛ آدم یا انسان از این لحاظ یعنی برخورداری از نفس و توانایی های آن با تفاوت های مربوطه؛ با دیگر جانداران اعم از گیاهان و حیوانات مشترک می باشد؛ گفتمانی که به لحاظ دیرینگی، محل بحث فلاسفه و حکما با هر مشرب فکری بوده است و البته به عنوان یک امر بدیهی می بینیم. اینکه رشد دارند و تغذیه می خواهند و پس از عمری می میرند و برای تکثیر نوع خود ماده ای دارند که در گیاهان با گرده افشانی است و در حیوان و انسان با همان مایع منی و ... درک امور بر حسب جنس و ...؛ اما تفاوت انسان همانطور که گذشت در این است که خدای یکتا از روح خود در آن دمیده است و لذا می تواند با دانش راه کمال را طی نماید و به عنوان نمودی از جانشین خدا روی زمین با پیروی از هدایتش و آیاتش باشد که همه در قرآن کریم آمده است. به هر جهت خدای یکتا پیرامون روح اینگونه می فرماید: « و یسئلونک عن الروح ^ص قل الروح من امر ربی و ما اوتیتم من العلم الا قلیلا. و لئن شئنا لنذهبن بالذی اوحینا الیک ثم لا تجد لک به علینا وکیلا. الا رحمة من ربک^ج ان فضله کان علیک کبیرا.[3] (85-87 اسرا) ».  هر چند که در ابتدای این مقال مطالبی پیرامون روح گذشت اما در این رابطه باز شایسته است به این آیات کریمه نیز که مرتبط با حضرت ختمی مرتبت ^ص است اشاره گردد که همانا به حکمت روح تا حدودی بیشتر بر اساس آیه ی 52 شورا می شود پی برد. والله اعلم . : « و ما کان لبشر ان یکلمه الله الا وحیا او من وراءٍ حجاب او یرسل رسولا فیوحی بإذنه ما یشاء ^ج انه علیٌ حکیم. و کذالک اوحینا الیک روحا من امرنا ^ج ما کنت تدری ماالکتاب و لا الایمان و لکن جعلناه نورا نهدی به من نشاء من عبادنا ^ج و انک لتهدی الی صراط مستقیم. صراط الله الذی له ما فی السماوات و ما فی الارض ^ق الا الی الله تصیر الامور. ( 51-53 شورا) . پس روشن می شود که خدای یکتا با هیچ بشری سخن نمی گوید مگر به سه طریقی که در آیه ی 51 شورا آمده است؛ یکی از طریق وحی و دوم از پس پرده ی حجاب و سوم فرستادن رسولان ضمن وحی آیاتش بدانان. که برابر آیه ی 52 شورا روشن می شود که پیامبر گرامی اسلام ص یکی از این رسولان است و باز اینجا به سنت الاهی پی برده می شود که برای مردم روی زمین به خاطر جلوگیری از گمراهی ها؛ رسولانی را از بین خودشان بر می انگیزد تا به وسیله ی آیاتش که به همان برگزیده اش وحی شود به راه راست هدایت شوند و البته که هدایت شدن افراد به راه راست در گرو شنیدن و فرمان بردن آیاتش می باشد که به رسولش وحی کرده و او به مردم رسانده است. اما در این بین و بر اساس همین آیه پی برده می شود این وحی در قالب مقوله ی روح که از امر خدای یکتاست امکان پذیر بوده است و لذا می توان گفت که دادن دانش کتاب و فرزانگی به افراد توسط خدای یکتا نیز به واسطه ی همین روح که از امر پروردگار است شدنی است. والله اعلم. امر برداشت دیگر بر اساس آیه ی 51 مذکور اینکه؛ روشن می شود که حضرت حق زمانی با حضرت آدم ع در قالب وحی سخن گفت که فرشتگان را از اسماء آموخته شده خبر ده و نیز اینکه به همراه همسرت در بهشت بیاسای و بدان که این شیطان دشمن آشکاری برای شماست و ... که پیش از آن همانطور که در بحث مربوطه گذشت؛ از روح خود پس از آراستنش از گل، در آن دمیده بود و ... لذا برابر همین سنت است که خدای یکتا با بشر به سه طریق فوق سخن می گوید. و باز اینکه اینجاست که تفاوت دیگر انسان با سایر موجودات و البته به ویژه جانداران روشن می شود و آن این است که خدای یکتا از روح خود با آن صفاتش که تنها اندکی از دانش آن را به بندگانش داده است؛ در کالبد او دمیده است و باز به واسطه ی همین روح است که با بندگانش از بشر به سه طریق فوق سخن می گوید باشد که راه راست را برگزینند و به سعادت برسند و در عبارتی دیگر از حزب الله باشند؛ یعنی کسانی که چون شرایط مربوطه را دارند پس خدای یکتا ضمن نوشتن ایمان بر دل هایشان، آنان را به روح خود یاری می کند؛ و باز این معنی ایی دیگر از روح الاهی است. والله اعلم : « لا تجد قوما یؤمنون بالله و الیوم الاخر یوآدون من حادالله و رسوله و لو کانوا آبائهم او ابنائهم او اخوانهم او عشیرتهم ^ج اولائک کتب فی قلوبهم الایمان و ایدهم بروح منه ^ص و یدخلهم جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ^ج رضی الله عنهم و رضوا عنه ^ج اولائک حزب الله ^ج الا ان حزب الله هم المفلحون. (22 مجادله) ».   

4) انسان کسی است که هر لحظه در زیانکاری است و تنها چهار مقوله است که او را از این زیانکاری رهایی می بخشد؛ ایمان، کارهای شایسته انجام دادن، سفارش به حق و راستی، سفارش به شکیبایی: « بسم الله الرحمن الرحیم. والعصر. ان الانسان لفی خسر. الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر.  ( سوره ی عصر ) ».

5- انسان کسی است که خدا او را نه تنها از نطفه آفریده بلکه راه را نیز به وی نشان داد و لذا این انسان است که باید از میان شکر و کفر یکی را بر گزیند، که انتخاب هر یک هم آثار و عوارض خود را برای عامل بدان بدنبال خود دارد: « انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا بصیرا. انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا. انا اعتدنا للکافرین سلاسلاً و اغلالا و سعیرا. ان الابرار یشربون من کأس کان مزاجها کافورا. (2-5 انسان) ». پس روشن می شود که خدای یکتا نه تنها انسان را آفریده بلکه راهنمایی نیز نموده است و این دیگر پس از بلوغ و به اختیار خودش است که کدام راه از شکر یا کفر را برگزیند و لذا نتیجه ی آن را ببیند و ...

   حال باید دید که حکمت آفرینش انسان برای چه بوده است؟

   خدای یکتا در این خصوص می فرماید که ما جن و انس را نیافریدیم مگر برای اینکه مرا بپرستند[1] : « و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون. (56 ذاریات با توجه به آیات 57-60) ». پس روشن می شود که هدف از آفرینش انسان، تنها و تنها پرستش خداوند یکتا به عنوان آفریننده ی او و آفرینننده ی هر چیزی است و لذا کسی نمی تواند برای او انباز و شریکی قرار دهد. و دوم اینکه جن نیز که پیش از انسان آفریده شده و ابلیس یا شیطان هم یکی از آنهاست؛ برای عبادت خدای یکتا آفریده شده است همانگونه که فرشتگان موظف و مامور به این کارند و دیگر موجودات هم تسبیح گوی اویند؛ چرا که پادشاهی آسمانها و زمین برای او و بازگشت تمام امور هم به سوی وی است: « ألم تر ان الله یسبح له من فی السماوات و الارض و الطیر صافات ^ص کل قد علم صلاته و تسبیحه و الله علیم بما یفعلون. و لله ملک السماوات و الارض ^ص و الی الله المصیر. ( 41-42 نور ) ».

    و اینکه برابر کلام مقدس الاهی و سفارش حضرتش، به پدر و مادر نیکی کند و ضمن شکر خداوند، از آن دو نیز تشکر نماید؛ اما هر گز از آنان اگر به سوی شرک خواندند بدون دانش پیروی نکند بلکه بر اساس پند حضرت لقمان به فرزندش به پیش برود و یگانه پرست شود چرا که شرک به خداوند ستمی بس بزرگ است و بازگشت همه به سوی اوست و بنابراین او در سرای دیگر همه را از آنچه که در دنیا بودند و انجام می دادند آگاه و خبر دار خواهد کرد: « و اذ قال لقمان لابنه و هو یعظه یا بنی لا تشرک بالله ^ص ان الشرک لظلم عظیم. و وصینا الانسان بوالدیه حملته امه وهنا علی وهن و فصاله فی عامین ان اشکرلی و لوالدیک الی المصیر. و ان جاهداک علی ان تشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما ^ص و صاحبهما فی الدنیا معروفا ^ص واتبع سبیل من اناب الی ^ج ثم الی مرجعکم فأنبئکم بما کنتم تعملون. (13-15 لقمان ) »[2].  

    و باز حکمت آفرینش او این است که بداند و ایمان داشته باشد که که بازگشت وی به سوی خداست؛ خدایی که توانا بر جمع کردن استخوانهایش[3] و آگاه کردنش در آخرت که هیچ راه گریزی برایش نیست، مرتبط با آنچه که در دنیا بوده و انجام می داده و خود نیز بدان و به ویژه به خویشتن خویش بینا بوده[4]؛ می باشد، و به طور کلی زندگی و مرگ برای این قرار داده شده است که مایه ی آزمایش اوست برای اینکه بهترین عمل را داشته باشد و نیکوترین کارها را انجام دهد: « بسم الله الرحمن الرحیم. تبارک الذی بیده الملک و هو علی کل شیء قدیر. الذی خلق الموت و الحیاة لیبلوکم ایکم احسن عملا ج و هو العزیز الغفور. ( 1-2 ملک با توجه به آیات 3-6) ».   

 به هر جهت انسان باید بداند که عبث و بیهوده آفریده نشده است: « أفحسبتم انما خلقناکم عبثا و انکم الینا لا ترجعون. (115 مومنون) ».همانگونه که خدای یکتا آسمانها و زمین را به بازیچه[5] و بیهوده[6] نیافریده بلکه به حق و راستی[7] و تا زمانی معین[8] آفریده است. و باز بداند که تنها راه اینکه از بدترین مرتبه رهایی یابد این است که بدنبال ایمان و انجام کارهای شایسته باشد و نه جز آن : « لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم. ثم رددناه اسفل سافلین. الا الذین آمنوا و عملوا الصالحات فلهم اجر غیر ممنون. فما یکذبک بعد بالدین. ألیس الله باحکم الحاکمین. (4-8 تین با توجه به آیات 1-3 ) » .

   پس با این موارد روشن می شود که خاک یا گل و لای سالخورده ی دگرگون پذیر؛ ماده ی اولیه ی ایجاد انسان است، و نطفه که ناشی از منی است و به نسل آدمی آن هم بر اساس شرایط علیت و ضرورت که چون فراهم بود به عنوان یک اصل قطعیت می یابد؛ بر می گردد. یعنی باید طی یک ازدواج با هر مسلک و منسکی که خدای یکتا برایش قرار داده است باشد تا معلولی به نام فرزند پا به گیتی بگذارد و چشم به جهان بگشاید. و بنابراین این امر می شود سر آغاز شکل گیری آدم و متعاقب آن شکل گیری دودمان او یعنی بنی آدم.

ب ) بشر

     با توجه به مطالب اخیر، دانسته شد که در واقع چه در رابطه با ایجاد ابتدایی و چه در رابطه با موضوع تداوم نسل « انسان » یعنی آن موجودی که به اصطلاح بالقوه است؛ و به عبارتی اراده ای برای ایجاد یا تداوم آن توسط ایجاد کننده و آفریننده اش که خدای یکتا باشد صورت گرفته و آماده ی شدن و در واقع به واسطه ی نطفه ی ناشی از منی ضمن ازدواج؛ قابل عینیت یافتن است و ...؛ اینکه تمام این ها برای تداوم نسل بنی آدم تابع شرایط خود می باشد.

    اما برای دانستن معنای « بشر » که در واقع عینیت یافتن و بالفعل شدن همان مرحله ی ابتدایی و آغازین انسانی است، باز باید به آیات قرآن کریم تمسک و استناد جست.

    خدای یکتا در آیه های 28-29 سوره ی حجر که ذکر آن رفت می فرماید : « و اذ قال ربک للملائکة انی خالق بشرا من صلصال من حمإ مسنون. فإذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین...[9] ( 28-29 حجر )» .    و باز در آیات 71-72 صاد می فرماید:« اذ قال ربک للملائکة انی خالق بشرا من طین. فإذا سویته و نفخت فیه من روحی فقعوا له ساجدین..[10]. (71-72 صاد )» . آنچه از این آیات بر می آید اینکه بشر یعنی آن موجودی ( انسان ) که ماده ی شکل گیری اش گل یا خاک می باشد و هنگامی که این خاک به اراده ی خداوندی؛ شکل گرفت و آراسته شد و در واقع اراده ی خداوندی متحقق گردید و به عبارتی آن بالقوه ایجاد شده توسط خداوند به بالفعل تبدیل شد؛ این می شود بشر. اما نتیجه ی دوم اینکه خدای یکتا تنها انسان را در قالب بشر نیاراست و چهره اش نداد، بلکه از روح خود نیز در او دمید؛ و این بدان معنی است که این جا روشن می شود که چرا خدای یکتا به فرشتگان فرمود که همه بر او سجده کنند. امری که همه به جز ابلیس انجام دادند و ... جان کلام اینکه این مهم به خاطر همان دمیده شدن روح خداوند در قالب بشر بوده است.

   بشر، اصطلاحی است که خدای یکتا به پیامبرانش از جمله پیامبر مکرم اسلام ص می فرماید که به قوم یا امت خود بگویند من هم به عنوان رسول خدا بشری مثل شما هستم با این تفاوت که به من وحی می شود که بگویم خدای شما یگانه است و اینکه هر کس که امیدوا ملاقات پروردگارش می باشد لذا بایسته است که هم: 1) کارهای شایسته بکند و هم اینکه :2 ) در پرستش او کسی را برایش انباز قرار ندهد: « قل انما انا بشر مثلکم یوحی الی انما ال?هکم ال?ه واحد ^ص فمن کان یرجوا لقاء ربه فلیعمل عملا صالحا و لا یشرک بعبادة ربه احدا. (110 کهف ) » .  

    پس بشر یعنی کسی که وقتی عینیت یافت و بدنیا آمد، دارای صفات و ویژگی هایی است که مشترک همه ی مصادیق این نوع است؛ همانند نیازمندی به خوردن و آشامیدن، تجارت و کسب و کار؛ برگزیدن همسر، اعضای مشترک بدنی با لحاظ جنسیت، و ... برخوردار از مرگ در عین زندگانی، و البته دارای گوناگونی های نژادی و قومی و رنگ و زبان که در واقع تمام این موارد اخیر از عوارض است و نه امتیازات نژادی یا رنگی یا امتی بر امت دیگر و ... تمام اینها یعنی آنچه که مخالفان رسولان خدا می گفته اند چرا آنان اگر رسولان خدایند و برای هدایت ما آمده اند مثل ما می خورند و در بازارها راه می روند و ...: « و قالوا ما ل هذا الرسول یأکل الطعام و یمشی فی الاسواق لولا انزل الیه ملک فیکون معه نذیرا. او یلقی الیه کنز او تکون له جنة یأکل منها ^ج و قال الظالمون ان تتبعون الا رجلا مسحورا. انظر کیف ضربوا لک الامثال فضلوا فلا یستطیعون سبیلا. ( 7-9 فرقان با توجه به آیات 10-11) ». و اینکه آیا خدا بشری را به رسالت بر انگیخته است، در صورتی که خود آن فرستادگان خدا به این امر معترف بوده اند که هر چند رسول خدایند اما بشری بیش نیستند و این خداست که در این راه بر آنان منت نهاده[11] و آیات خدا را برای هدایت مردم که خدا هیچ منعی برایش قرار نداده است بدانان می رسانند و این سنت پروردگار است که وقتی بشر روی زمین است پس فرستاده ای از جنس خودشان را برایشان می فرستد؛ چه آنکه اگر فرشتگان هم روی زمین بودند برایشان از همان جنس رسول می فرستاد تا هدایت یابند و ...،[12] و لذا علاوه بر اینها آنان را دیوانه خطاب کرده و یا مسخره می نموده اند[13] در حالی که خدای یکتا فرموده که آنان به خاطر اینکه بشری مثل همه بوده اند به رسالت بر گزیده می شده اند، یعنی رسولان خدا از جنس مردم و از میان همان قومشان بوده اند که آیات خدا برای رساندن به مردم بدانان وحی می شده است تا اینکه پیش از هر عذابی، حجت بر آنان به خاطر ستمکاری هایشان بر خودشان تمام شود[14]. یعنی آنان نه تنها دارای عمر جاویدان و یا بی نیاز از همسر و خوردن و آشامیدن و یا راه رفتن در بازارها[15] و ... نبوده اند: « و ما ارسلنا قبلک الا رجالا نوحی الیهم ^ص فسئلوا اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون. و ما جعلناهم جسدا لا یأکلون الطعام و ما کانوا خالدین. ( 7-8 انبیا) » ؛ بلکه خدای یکتا به آنان دستور داده است که پاکیزه ها بخورند و کارهای شایسته انجام دهند: « یا ایهاالذین الرسل کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا ^ص انی بما تعملون علیم. ( 51 مومنون با توجه به آیه ی 52) » . و اما نکته ی اهم اینکه رسولان خدا برابر این آیات که حق نیز می باشد همه از مردان بوده اند.

   اما نقاط اختلاف این انسان تعیّن یافته یعنی بشر؛ در گفتارها و رفتارها و باورهایش می باشد. گروهی به واسطه ی همان آیات الاهی و بر اساس حق و یقین به پیش رفتن مومن و پرهیزگارند و گروهی دیگر به واسطه ی اینکه بر اساس سنت نیاکان و پیروی هوای نفس و گمان خود یا دیگران[16] و باطل و تکذیب و اعراض از آیات الاهی به پیش می روند لذا از کفار و مشرکینند. گروهی در ضمن ایمان ، کارهای شایسته می کنند و گروهی به کارهای بد خلاف عقل و دین مشغولند و ... تمام این ها بر می گردد به اینکه این بشر، عکس العملش در قبال وحی یا کلام الاهی چه باشد؛ اگر به آیات خدا که توسط بندگان برگزیده اش که بر آنان خوانده می شود و همه اش در قرآن کریم است گوش فرا دهد و به پیش برود مسلم است که از راهنمایی شدگان و رستگاران به لطف خداوند خواهد بود و اگر آن آیات را نشنود و بدانها ناسپاس و کافر شود و ... بنابراین از زیانکاران خواهد بود. و این نتیجه ی این دنیایی این کارها به لحاظ نوع باور هر فرد است؛ آخرت که جای خود دارد. در واقع نقطه ی اختلاف بشر در باورهای آنها و پایبندیشان به امور است و نتیجه ی کار خود را خواهند دید. چه آنکه خدای یکتا فرموده است که برای انسان نتیجه آنچه است که تلاش و کوشش می کند : « و ان لیس للانسان الا ما سعی. و ان سعیه سوف یری. ثم یجزاه الجزاء الاوفی. و ان الی ربک المنتهی. (38-42 نجم ) ».

 گفتار سوم :

انسان، بشر، آدم، بنی آدم.

    در این گفتار، همانگونه که از عنوان آن پیداست به اصطلاحات فوق پرداخته خواهد شد. چرا که این واژه ها مرتبط با این موجود یعنی جانشین خدا روی زمین در قرآن به کار رفته است. حال هدف این است که با توجه به آیات قرآن کریم به لطف خداوند یگانه ی دانا دانسته شود که معانی این ها چیست و انشاءالله که به لطف حضرتش راهگشا برای همگان باشد. و البته که این موارد مستند به آیات قرآن گفته می شود آن هم از آن جهت که در قرآن بدانها پرداخته شده است.

الف) انسان

    برابر آیات قرآن کریم که به برخی از آنها نیز اشاره شد؛ « انسان »، یعنی موجودی که این واژة به چند و چون و یا به عبارتی به کم و کیف و ماده ی آفرینش او اشاره دارد.

1. « و لقد خلقنا الانسان من صلصال من حمإ مسنون. ( 26 حجر ) ». این آیه ی کریمه می رساند که انسان از گل و لای سالخورده ی دگرگون پذیر آفریده شده است. یعنی ماده ی اولیه ی آفرینش او، گِل بوده است.

2.  « انا خلقنا الانسان من نطفة امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا بصیرا. ( 2 انسان ) » . این آیه ی کریمه نیز به چند و چون ماده ی آفرینش انسان اشاره دارد. اینکه او یعنی خدای یکتای توانا انسان را آفریده و برایش گوش و چشم قرار داده است. که البته در جایی دیگر به اعضایی دیگر نیز همچون زبان و دو لب[1] و ... اشاره شده است: « والله اخرجکم من بطون امهاتکم لا تعلمون شیئا[2] و جعل لکم السمع و الابصار و الافئدة لعلکم تشکرون ( 78 نحل ) » . حال اینکه چرا در آیه ی مذکور یعنی 2 انسان سخن از قرار دادن گوش و چشم و در آیات اخیر الذکر سخن از قرار دادن لب و دل به میان آمده است؛ خود بحث مفصلی است که مجالی دیگر می طلبد، اما آنچه به اشاره می توان گفت اینکه؛ گوش و چشم برای شنیدن و دیدن حق است تا بدان وسیله حق شناخته و بدان پی برده شود و لب ها برای این است که انسان هر آنچه از حق که برایش بواسطه ی شنیدن و دیدن حق ( آیات الاهی ) حاصل شده است را بتواند بیان کند و در واقع از کسانی که مرتبط با بیان حق از گنگ ها هستند نباشد[3]. در واقع برای انسان کر و کور، حق آنگونه که باید شناخته نمی شود چرا که آدم های کر و کور با آدم های بهره مند و برخوردار از نعمت شنیدن و دیدن یکسان نیستند؛ آنگونه که دست کم می بینیم[4]. و دل نیز برای پذیرش حق و محل باور حق توسط هر فردی ضمن اندیشه و خردورزی و ... برابر دانش به دست آمده از حقایق امر است که یا از طریق دیدن آیات فعلی خدا یعنی همان آفرینش او و یا از طریق آیات قولی خدا یعنی همان کلام مقدس او که همه در قرآن کریم است حاصل گردیده. به هر جهت باید ایمان آورد.

    پس چنانچه دیده می شود ؛ انسان به لحاظ ماده ی آفرینشش تعریف می شود که یکی مقدم است و به ایجاد و اصل آفرینش این موجود بر می گردد، که همان خاک یا گل و لای سالخورده ی متغیر است. و دیگری که تابعی از این است و نسل انسان را در پی و بدنبال خود دارد و از آدم ع شروع شده است و نطفه می باشد؛ یعنی آنچه که ماده ی آن از منی یا آب بد بو و خوار است[5] که طی شرایط خود تبدیل به بنی آدم می شود: « یا ایهاالناس ان کنتم فی ریب من البعث فانا خلقناکم من تراب ثم من نطفة ثم من علقة ثم من مضغة مخلقة و غیر مخلقة لنبین لکم ^ج و نقر فی الارحام ما نشاء الی اجل مسمی ثم نخرجکم طفلا ثم لتبلغوا اشدکم ^ص و منکم من یتوفی و منکم من یرد الی ارذل العمر لکیلا یعلم من بعد علم شیئا ^ج و تری الارض هامدة فإذا انزلنا علیها الماء اهتزت و ربت و انبتت من کل زوج بهیج. [6](5 حج) ».  

    حال باید دید که انسان کیست؟ روشن است که باز پاسخ را باید در قرآن کریم و آیات روشن آن یافت:

1 ) انسان کسی است که حاضر شد بار قرآن این کتاب مقدس الاهی را بردارد در حالی که هیچ موجود دیگری حاضر به این کار نشد، حتا کوهها با این سر سختی و استواری. « انا عرضنا الامانة علی السماوات و الارض و الجبال فأبین ان یحملنها و اشفقن منها و حملها الانسان ^ص انه کان ظلوما جهولا. لیعذب الله المنافقین و المنافقات و المشرکین و المشرکات و یتوب الله علی المؤمنین و المؤمنات ^ق و کان الله غفورا رحیما. (72-73 احزاب) [7]» .  

2 ) انسان کسی است که ضعیف آفریده شده است. امری که به طور آشکارا در رابطه با نوزادان که تازه از شکم مادر زاییده می شوند و سپس زمان هایی می برد تا خود در خوردن مستقل شوند؛ با طی مراحل و کسب تجاربی راه بروند، چرا که کسب تجربه تا رسیدن به سنی که آنان آموزش پذیر از خانواده و مدرسه و اجتماع می شوند، مقدمه ی شناخت او و هر کودکی است تا به امور دانش پیدا کند چرا که همانطور که در آیه ی 78 نحل گذشت؛ انسان کسی است که وقتی از شکم مادر بیرون می آید چیزی را نمی داند؛ یعنی آدمی تنها ضعیف و ناتوان آفریده نشده بلکه نسبت بو امور نیز دانایی ندارد تا اینکه پس از زاییده شده طی زمان های گوناگون دانش پیدا می کند و این یعنی نیازمندی او به آموختن دانش و اینکه او هیچگاه تا زنده است در دانش نیز بی نیاز نمی شود و باید در این راه بکوشد تا دانش همراه با کمال را به یاری خدا به دست آورد و رستگار شود : « یریدالله ان یخفف عنکم ^ج و خلق الانسان ضعیفا. (28 نساء با توجه به آیات 26-33) » .

3 ) انسان کسی است که علیرغم این ضعیفی اش و دانایی بدان؛ قلبش پس از رسیدن به رشد رو به سختی می رود تا آنجا که اگر آیات این کتاب بر کوه به جای او که پذیرفت که بار امانت الاهی را بردارد؛ نازل می شد از فروتنی از هم می پاشید. به هر جهت خدای یکتا این نمونه ها را برای اینکه همه ی مردم در آنها اندیشه کنند می آورد و مثال می زند :« لو انزلنا هذا القرآن علی جبل لرأیته خاشعا متصدعا من خشیة الله ^ج و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون. (21 حشر با توجه به آیات 18-24 ) ». و لذا روشن است که اینجاست که خدای یکتا برای جلوگیری از گمراهی و سخت سری و سنگدلی بندگانش یعنی مصادیق انسانی؛ کسانی را از بین خودشان تحت نام رسول و نبی بر می گزیند و به سویشان می فرستد و آیاتش را به آنان وحی می کند تا ایشان هم آن آیات را برای مردم قوم و امت خویش بخوانند تا ضمن ایمان آوردن و انجام کارهای شایسته؛ از کارهای بد و شرک و تباهی روی زمین و ریختن خون یکدیگر از روی دشمنی و تکذیب آیاتش بپرهیزند و در نهایت به سوی راه راست راهنمایی و رستگار شوند و ...[8]؛ به هر جهت خدای یکتا به مومنین می فرماید که بکوشند تا از کسانی باشند که دلهایشان به ذکر خدا و آنچه که به حق بر آنان به واسطه ی حضرت محمد ص نازل شده فروتن گردد و نه آنکه مثل امم گذشته که آیاتش بر آنان به واسطه ی برگزیدگانش نازل شد و سنگدل شدند باشند و با گذشت زمان سنگدل شوند و خون یکدیگر به ناحق بریزند و از آخرت غافل شوند و .... : « ألم یأن للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذکر الله و ما نزل من الحق[9] و لا یکونوا کالذین اوتوا الکتاب من قبل فطال علیهم الامد فقست قلوبهم ^ص و کثیر منهم فاسقون. اعلموا ان الله یحی الارض بعد موتها ^ج قد بینا لکم الآیات لعلکم تعقلون. (16-17 حدید) » .

گفتار دوم :

 بنی آدم

    در آیاتی از قرآن کریم سخن از فرزندان آدم یا « بنی آدم » نیز به میان آمده است که یک مورد آنجاست که داستان هابیل و قابیل را بیان می کند. که البته خداوند در این داستان به پیامبر اسلام ص می فرماید که خبر دو پسر آدم را برای بنی اسراییل بخواند تا آنان از کشتن بی گناه کسی و یا فساد و تباهی روی زمین دست بردارند و در واقع پرهیزگار شوند و راه هابیل را بروند و از خدا بترسند و از راه قابیل که به فساد روی زمین پرداخت و به خاطر پذیرفته نشدن قربانی اش به درگاه خدای یگانه، برادر خویش هابیل را کشت، بیزاری بجویند که جز پشیمانی و زیانکاری به عنوان یک ستمگری و اسراف برای عاملین به فساد روی زمین در پی نخواهد داشت. به هر جهت خدای یکتا راه توبه را برای محاربین با خود و رسولش باز گذاشته است. : « واتل علیهم نبأ ابنی آدم بالحق اذ قرباناً فتقبل من احدهما و لم یتقبل من الاخر قال لاقتلنک ^ص قال انما یتقبل الله من المتقین. لئن بسطت الی یدک لتقتلنی ما انا بباسط یدی الیک لأقتلک ^ص انی اخاف الله رب العالمین. انی ارید ان تبوأ بإثمی و اثمک فتکون من اصحاب النار ^ج و ذالک جزاؤا الظالمین. فطوعت له نفسه قتل اخیه فقتله فأصبح من الخاسرین. فبعث الله غرابا یبحث فی الارض لیریه کیف یواری سوءة اخیه ^ج قال یا ویلتی اعجزت ان اکون مثل هذا الغراب فأواری سوءة اخی ^ص فاصبح من النادمین. من اجل ذالک کتبنا علی بنی اسرائیل انه من قتل نفسا بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعا و من احیاها فکانما احیا الناس جمیعا ^ج و لقد جاءتهم رسلنا بالبینات ثم ان کثیرا منهم بعد ذالک فی الارض لمسرفون. انما جزاؤا الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الارض فسادا ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم و ارجلهم من خلاف او ینفوا من الارض ^ج ذالک لهم خزی فی الدنیا و لهم فی الاخرة عذاب عظیم. الا الذین تابوا من قبل ان تقدروا علیهم ^ص فاعلموا ان الله غفور رحیم. (27-34 مائده ) ».  

    نتیجه اینکه آنچه خداوند یکتا پیش از دستور به هبوط آدم و حوا به زمین به خاطر آن ستمکاری بر خودشان یعنی پیروی وسوسه ی شیطان را کردن و به درخت منع شده نزدیک شدن؛ بدانان گفته بود که در آنجا یعنی زمین برخی از شما دشمن برخی دیگرند؛ و لذا این امر مرتبط با فرزندان آدم یعنی هابیل و قابیل نمود پیدا می کند به نحوی که به شرح آیات فوق؛ قابیل، برادرش هابیل را می کشد و ... از این لحاظ است که خدای یکتا به بنی اسراییل و به طور کل به همه ی بندگانش می فرماید که از ریختن خون ناحق و نیز تباهی روی زمین بپرهیزند و راه قابیل را نروند و در واقع از محاربین الله و رسولش نباشند که رسوایی دنیایی و عذاب بزرگ آخرتی دارد. یعنی باید مثل هابیل از متقین باشند و ضمن یافتن وسیله ای که همانا قرآن باشد در راه او یعنی همان خدای یکتا کوشش کنند که رستگاری در این امر است و نه اینکه راه قابیل را بروند که پایان خوبی در دو گیتی ندارد. امری که خدای یکتا به مومنین می فرماید که اینگونه باشند اگر در پی رستگاری هستند: « یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله وابتغوا الیه الوسیلة و جاهدوا فی سبیله لعلکم تفلحون. (35 مائده) » .  

    مورد دیگر آن جاست که خدای یکتا ضمن مخاطب قرار دادن بنی آدم به آنان فارغ از زمان و مکان می فرماید که برایشان جامه هایی با هدف پوشاندن فروج و عورت ها و نیز خودشان فرو فرستاده؛ اما بدانان یادآور می شود که البته لباس تقوا و پرهیزگاری که از آیات و نشانه هایش می باشد برایشان بهتر است، باشد که یادآور نشانه و نعمت خدا بر خودشان شوند چرا که تقوا و پرهیزگاری مانع انجام گناهان و ستمگری و تباهی روی زمین می شود. زیرا با تقواست که رذایل اخلاقی جای فضایل اخلاقی را نمی گیرند و افراد رو به سوی کارهای بد نمی روند و فراتر از این ها غیر خدا را نمی خوانند و برایش انباز قرار نمی دهند و ... در واقع پندهای حضرت لقمان به فرزندش را آویزه ی گوش قرار می دهند[1]. : « یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباسا یواری سوآتکم و ریشا ^ص و لباس التقوی ذالک خیر ^ج ذالک من آیات الله لعلهم یذکرون.( 26 اعراف ) ».

    و مورد دیگر آنجاست که خدای یکتا به بنی آدم می فرماید که مواظب باشند مبادا شیطان آنان را بفریبد همانگونه که پدرشان آدم ع را با فریفتن باعث بیرون شدنشان از بهشت شد و از سوی دیگر اینکه زشتی های آنان را نیز برایشان آشکار ساخت. به هر جهت خدای یکتا می فرماید که شیطان و گروهش؛ بنی آدم را از جایی می بینند که آنان شیطان و ایادی اش را نمی بینند و بنابراین خدای یکتا، شیاطین را برای کسانی که ایمان نمی آورند قرار داده است : « یا بنی آدم لا یفتننکم الشیطان کما اخرج ابویکم من الجنة ینزع عنهما لباسهما لیریهما سوآتهما^ق انه یراکم هو و قبیله من حیث لا ترونهم^ق انا جعلنا الشیاطین اولیاء للذین لا یؤمنون. (27 اعراف با توجه به آیات 28-30) » .  

    نتیجه اینکه همانگونه که آدم و حوا به خاطر اینکه پیروی وسوسه ی شیطان را کردند و در واقع نافرمانی خدا را نمودند، و نزدیک درخت ممنوعه یا ملعونه[2] شدند و بنابراین مشمول هبوط به زمین گردیدند؛ از سوی دیگر شیطان هم به خاطر نافرمانی و سرکشی از دستور خداوند مبنی بر سجده به آدم؛ از صف فرشتگان هبوط کرد و به همان نحو که از خدا مهلت خواست؛ پس باید دانست که او و یارانش همه و همه ی تلاش خود را برای گمراهی و آشکار شدن قبایح بنی آدم به کار می گیرند تا از بندگان مخلص و پاکیزه دل خدا نباشند؛ پس لازم است که به سخن خداوند گوش فرا داده و فرمان برده شود تا هم با ایمان و کارهای شایسته و پرهیزگاری هدایت شود و هم اینکه به لطف خدا در آن سرا وارد بهشت و از نعمت هایش بهره مند گردد.

    و اما جای دیگر آنجاست که خدای یکتا به بنی آدم دستور می دهد که زیورهای خود را نزد هر مسجد بر گیرند و از سوی دیگر نعمت های خدا را بیاشامند و بنوشند و زیاده روی نکنند چرا که خدا مسرفین را دوست ندارد و از سوی دیگر آنچه که حرام است را بیان فرموده است: « یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد و کلوا واشربوا و لا تسرفوا ^ج انه لا یحب المسرفین. ( 31 اعراف ) » .  

    آنچه از این آیه ی کریمه بر می آید این است که اولن مساجد محل ذکر خداست و نه تنها نباید مانع آن شد و از خائفین بود[3]بلکه باید حرمت آن را نگاه داشت و کسی دیگر را با خدای یگانه در آن نخواند چرا که مساجد برای خداست[4]. دوم اینکه اهل اسراف نباشند ، خواه مرتبط با خوردنی ها و آشامیدنی ها باشد یا غیر آن، چرا که خدا آنان را دوست ندارد. حال اینکه مسرفین چه کسانی هستند باید به این آیه ی کریمه توجه نمود: « ... ولا تطیعوا امرالمسرفین. الذین یفسدون فی الارض و لا یصلحون.. (151-152 شعراء با توجه به آیات 141-159) ». پس کسانی که اسراف در نعمت های خدا می نمایند، مثلن آب برای شتشو یا مقدمه ی واجبی همچون نماز یعنی وضو، زیاد می ریزند و ... باید بدانند که به نوعی از اسراف کارانند. و اما وقتی صحبت از خوردن و آشامیدن به میان می آید؛ یعنی خوردن و آشامیدن پاکیزه ها و محللات مد نظر است و نه محرمات، و روشن است که محرمات را نیز خداوند بیان فرموده است: « قل من حرم زینة الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق ^ج قل هی للذین آمنوا فی الحیاة الدنیا خالصة یوم القیامة ^ق کذالک نفصل الآیات لقوم یعلمون. قل انما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن والاثم و البغی بغیر الحق و ان تشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطانا و ان تقولوا علی الله ما لا تعلمون. [5]( 32-33 اعراف )  ».

    و پایان بخش این بحث آنجاست که خدای یکتا به بنی آدم می گوید و بیان می دارد که هدف او از فرستادن رسولانش چیست[6]؟ آری هدف و حکمت رسولان خدا که از جنس خودشان و از میان خودشان بوده اند و هستند این است که آیات خدا را برای مردم قوم و امت خویش بخوانند. اما در این بین تنها کسی نه ترسی بر او از عذاب و خشم خدا هست که هم پرهیزگاری را پیشه ی خود نماید و هم اینکه شایسته کار باشد؛ چه آنکه دروغ شمردن آیات خدا تبعات خود را که آتش است دارد: « یا بنی آدم اما یأتینکم رسل منکم یقصون علیکم آیاتی فمن اتقی و اصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون. والذین کذبوا بآیاتنا و استکبروا عنها اولائک اصحاب النار ^ص هم فیها خالدون.( 35-36 اعراف با توجه به آیات 37-42 ) ».

   نتیجه اینکه باید به سخن رسولان خدا گوش فرا داد و دانست آنچه که رسولان خدا موظف به بیان و ابلاغ آن بوده اند تنها و تنها آیات او بوده است و نه چیزی جز این[7] . پس باید به آیات خدا گوش فرا داد؛ آیاتی که در قرآن کریم مسطور است و این آیات است که مایه ی وحدت مسلمین و مومنین است و نه کلامی جز آن. یعنی در واقع باید باور داشت و بدان پایبند بود که خدای یگانه تنها آیه دارد و نه جز آن. آیاتی که بر رسولانش تا پیامبر خاتم ص که همه از مردان بوده اند وحی و بیان فرموده است؛ خواه پیرامون سر گذشت و سر انجام پیامبران و اقوام پیشین بوده باشد و خواه  پیرامون دیگر موضوعات؛ به هر جهت کتاب قرآن تصدیق و تفصیل است: « و ما ارسلنا من قبلک الا رجالا نوحی الیهم من اهل القری ^ق أفلم یسیروا فی الارض فینظروا کیف کان عاقبة الذین من قبلهم ^ق و لدار الآخرة خیر للذین اتقوا ^ج افلا تعقلون. حتی اذا استیئس الرسل و ظنوا انهم قد کذبوا جاءهم نصرنا فنجی من نشاء ^ص ولا یرد بأسنا عن القوم المجرمین. لقد کان فی قصصهم عبرة لاولی الالباب ^ق ما کان حدیثا یفتری ولکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل کل شیء و هدی و رحمة لقوم یؤمنون. (109-111 یوسف) » . و مرتبط با کسی که از قیامت می ترسد، باید مسایل و موضوعات را تنها با قرآن کریم متذکر شد و نه سخنی دیگر از هر کتابی و تحت هر عنوانی اعم از حدیث و روایت و ... که باشد چه آنکه همانطور که گذشت خدای یکتا نیز چیزی را برای پیامبرانش روایت نکرده است بلکه وحی فرموده است و آنان نیز همان سخن وحی را به مردم قوم و امت خود میرسانده اند[8]، پس باید به سخن وحی آمده در قرآن گوش فرا داد و فرمان آن را برد تا اینکه انشاءالله بدان وسیله راهنمایی و رستگار گردیم : «... انا نحن نحیی و نمیت و الینا المصیر. یوم تشقق الارض عنهم سراعا ^ج ذالک حشر علینا یسیر. نحن اعلم بما یقولون ^ص و ما انت علیهم بجبار ^ص فذکر بالقرآن من یخاف وعید. (43-45 قاف با توجه به آیات پیش از آن) ». و این بدان معناست که مومنین نه تنها وظیفه دارند که تنها قرآن را مستمسک امور خود قرار دهند بلکه موظف به این هستند که تنها آیات این کتاب را برای دیگران اعم از مردم و مومنین بخوانند تا به یاری خدا رو به سوی دین بیاورند و بر اساس آن اقدام و عمل نمایند.