ج/ 10 ) آیات سوره ی حشر در این زمینه:

«أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ نَافَقُوا یَقُولُونَ لإخْوَانِهِمُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَکُمْ وَلا نُطِیعُ فِیکُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّکُمْ وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ (11) لَئِنْ أُخْرِجُوا لا یَخْرُجُونَ مَعَهُمْ وَلَئِنْ قُوتِلُوا لا یَنْصُرُونَهُمْ وَلَئِنْ نَصَرُوهُمْ لَیُوَلُّنَّ الأدْبَارَ ثُمَّ لا یُنْصَرُونَ (12) لأنْتُمْ أَشَدُّ رَهْبَةً فِی صُدُورِهِمْ مِنَ اللَّهِ ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَفْقَهُونَ (13) لا یُقَاتِلُونَکُمْ جَمِیعًا إِلا فِی قُرًى مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدِیدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِیعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّى ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْقِلُونَ (14) کَمَثَلِ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِیبًا ذَاقُوا وَبَالَ أَمْرِهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (15) ».

 با نظر داشت آیات 136-147 سوره نساء که شرح آن در بالا و در خصوص صفتی از منافقین گذشت مبنی بر اینکه این گروه نه با کفارند و نه با مومنین؛ این آیات کریمه گویای این امر است که منافقین به عنوان یک ویژگی دیکر، در رابطه با آنچه که به کفار از اهل کتاب که به عنوان برادرانشان هستند می گویند نیز پایبند نیستند و در واقع از دروغگویانند. البته خداوند یکتا در آیات 14-15 سوره ی حشر پیرامون اینکه یهود و یا کفار اهل کتاب در کارزار با مومنین وحدت ندارند سخن به میان آورده است. والله اعلم.

چ/ 10 ) آیات سوره ی انفال و آل عمران در این زمینه

«وَلا تَکُونُوا کَالَّذِینَ خَرَجُوا مِنْ دِیَارِهِمْ بَطَرًا وَرِئَاءَ النَّاسِ وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَاللَّهُ بِمَا یَعْمَلُونَ مُحِیطٌ (47) وَإِذْ زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لا غَالِبَ لَکُمُ الْیَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّی جَارٌ لَکُمْ فَلَمَّا تَرَاءَتِ الْفِئَتَانِ نَکَصَ عَلَى عَقِبَیْهِ وَقَالَ إِنِّی بَرِیءٌ مِنْکُمْ إِنِّی أَرَى مَا لا تَرَوْنَ إِنِّی أَخَافُ اللَّهَ وَاللَّهُ شَدِیدُ الْعِقَابِ (48) إِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هَؤُلاءِ دِینُهُمْ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (49 انفال)».با توجه به آیات 45-51 .

   برابر این آیه ی کریمه که خطاب به مومنین است روشن می شود که منافقین و کسانی که مرضی به دلهایشان بود می گفتند که مومنین به دین خود مغرورند. که این البته خصوصیت دیگر منافقین با توجه به آیات 60-62 سوره ی احزاب و علاوه بر صفت باز داشتن از راه خدا بوده است.

 البته بی مناسبت نیست که دانسته شود که خدای یکتا؛ پیامبر مکرم اسلام ص را از غلو در دین نهی نموده است چه آنکه تبعات خود را دارد و این موضوعی است که لازم است آویزه ی گوش مومنین قرار گیرد. والله اعلم : وَمَا کَانَ لِنَبِیٍّ أَنْ یَغُلَّ وَمَنْ یَغْلُلْ یَأْتِ بِمَا غَلَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ مَا کَسَبَتْ وَهُمْ لا یُظْلَمُونَ (161) أَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللَّهِ کَمَنْ بَاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ (162) هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِمَا یَعْمَلُونَ (163 آل عمران).

   و بدینگونه است در این رابطه آیات کریمه زیر از سوره ی آل عمران در رابطه با منافقین و خصوصیات آنها که از جمله ی آنها این است که گفتار آنها با آنچه در دل دارند یکی نیست و برای نرفتن به میدان جنگ بهانه می آورند که ما دانش کارزار نمی دانیم و ... اینکه در باره ی کشته شدگان جنگ از مومنین می گفتند که این بدان خاطر است که اطاعت ما را نکردند و ننشستند و به جنگ رفتند. در حالی که خداوند به پیامبر ص می فرماید تا بدانان بگوید شما برای جلوگیری از مرگ دیگران به اصطلاح دلسوزی و چاره اندیشی نکنید چه آنکه اگر کاری می توانید بکنید این باشد که مرگ را از خود چنانچه بر آن توانا و از راستگویانید دور نمایید. که البته خداوند یکتا در آیات بعد از همین سوره مرتبط با اینکه نباید کشته شدگان در راه خدا را مرده پنداشت بلکه آنان از شهدایند و نزد او روزی داده می شوند سخن به میان آورده است.

أَوَلَمَّا أَصَابَتْکُمْ مُصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُمْ مِثْلَیْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (165) وَمَا أَصَابَکُمْ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ فَبِإِذْنِ اللَّهِ وَلِیَعْلَمَ الْمُؤْمِنِینَ (166) وَلِیَعْلَمَ الَّذِینَ نَافَقُوا وَقِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا قَالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتَالا لاتَّبَعْنَاکُمْ هُمْ لِلْکُفْرِ یَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلإیمَانِ یَقُولُونَ بِأَفْواهِهِمْ مَا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا یَکْتُمُونَ (167) الَّذِینَ قَالُوا لإخْوَانِهِمْ وَقَعَدُوا لَوْ أَطَاعُونَا مَا قُتِلُوا قُلْ فَادْرَءُوا عَنْ أَنْفُسِکُمُ الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ (168 آل عمران) .

 ح/ 10 ) آیات سوره ی محمد در این زمینه:

وَیَقُولُ الَّذِینَ آمَنُوا لَوْلا نُزِّلَتْ سُورَةٌ فَإِذَا أُنْزِلَتْ سُورَةٌ مُحْکَمَةٌ وَذُکِرَ فِیهَا الْقِتَالُ رَأَیْتَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ یَنْظُرُونَ إِلَیْکَ نَظَرَ الْمَغْشِیِّ عَلَیْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَأَوْلَى لَهُمْ (20) طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الأمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَکَانَ خَیْرًا لَهُمْ (21) فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الأرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ (22) أُولَئِکَ الَّذِینَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَأَعْمَى أَبْصَارَهُمْ (23) أَفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا (24) إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّیْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَأَمْلَى لَهُمْ (25) ذَلِکَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لِلَّذِینَ کَرِهُوا مَا نَزَّلَ اللَّهُ سَنُطِیعُکُمْ فِی بَعْضِ الأمْرِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ إِسْرَارَهُمْ (26) فَکَیْفَ إِذَا تَوَفَّتْهُمُ الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ (27) ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اتَّبَعُوا مَا أَسْخَطَ اللَّهَ وَکَرِهُوا رِضْوَانَهُ فَأَحْبَطَ أَعْمَالَهُمْ (28) أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ أَنْ لَنْ یُخْرِجَ اللَّهُ أَضْغَانَهُمْ (29) وَلَوْ نَشَاءُ لأرَیْنَاکَهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِیمَاهُمْ وَلَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ وَاللَّهُ یَعْلَمُ أَعْمَالَکُمْ (30) وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِینَ مِنْکُمْ وَالصَّابِرِینَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَکُمْ (31) إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَشَاقُّوا الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَى لَنْ یَضُرُّوا اللَّهَ شَیْئًا وَسَیُحْبِطُ أَعْمَالَهُمْ (32) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَلا تُبْطِلُوا أَعْمَالَکُمْ (33) إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوا عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ مَاتُوا وَهُمْ کُفَّارٌ فَلَنْ یَغْفِرَ اللَّهُ لَهُمْ (34) فَلا تَهِنُوا وَتَدْعُوا إِلَى السَّلْمِ وَأَنْتُمُ الأعْلَوْنَ وَاللَّهُ مَعَکُمْ وَلَنْ یَتِرَکُمْ أَعْمَالَکُمْ (35) إِنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَإِنْ تُؤْمِنُوا وَتَتَّقُوا یُؤْتِکُمْ أُجُورَکُمْ وَلا یَسْأَلْکُمْ أَمْوَالَکُمْ (36) إِنْ یَسْأَلْکُمُوهَا فَیُحْفِکُمْ تَبْخَلُوا وَیُخْرِجْ أَضْغَانَکُمْ (37) هَا أَنْتُمْ هَؤُلاءِ تُدْعَوْنَ لِتُنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَمِنْکُمْ مَنْ یَبْخَلُ وَمَنْ یَبْخَلْ فَإِنَّمَا یَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَاللَّهُ الْغَنِیُّ وَأَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ وَإِنْ تَتَوَلَّوْا یَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَیْرَکُمْ ثُمَّ لا یَکُونُوا أَمْثَالَکُمْ (38) .

 این آیات کریمه نیز به منافقین و رفتارها و گفتارهای و ویژگی های آنان اشاره دارد؛ مبنی بر اینکه به پیامبر می گویند چرا سوره ای برای جهاد نیامد و لذا وقتی آن سوره و حکم جهاد طی آیاتش آمد، آنان طوری به پیامبر نگاه می کنند که گویا از ترس؛ حال بیهوشی بدانان دست داده است. به هر جهت خداوند یکتا طی آیات مذکور به آنان عواقب هر گونه بازگشت به عقب یعنی کفرِ پس از ایمان آوردن به واسطه ی آیات و بینات الاهی را و فساد بر پا کردن در روی زمین را یادآور شده است و لذا بدانان می گوید که آیا در قرآن تدبر نمی کنند یا اینکه بر دلهایشان فقل زده شده است؟ و آیا نمی دانند که به خاطر نفاق؛ اعمالشان نابود می شود؟

 باری خداوند یکتا فرموده که او مومنین را آزمایش می کند تا مجاهدین و صابرین و اخبارشان معلوم شود که همانا باز داشتن از راه خدا و کفر پس از آمدن هدایت و بر کفر مردن؛ نابودی اعمال را برای عاملین بدانها در پی دارد و بنابراین مومنین باید که اطاعت خدا و رسول او را بنمایند تا اعمالشان نابود نشود و نیز باید بدانند که زندگانی دنیا فسوس و بازیچه ای بیش نیست و اینکه باید در راه خدا انفاق کنند و در این راه بخل نورزند که به ضرر خودشان است و خدا بی نیاز است و مومنین نیازمند او که برایش کاری ندارد که این گروه را ببرد و گروهی دیگر را که مثل این نیستند یعنی بخل در انفاق کردن ندارند را به جایشان بیاورد. و این مهم یعنی نقش و اهمیت انفاق کردن در مومن واقعی بودن.

ت/ 10 ) آیات سوره ی احزاب و تحریم و فتح در این زمینه:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم.یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلِیمًا حَکِیمًا (1)وَاتَّبِعْ مَا یُوحَى إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ إِنَّ اللَّهَ کَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرًا (2)وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلا (3 احزاب) .

    این آیات کریمه خطاب به پیامبر مکرم اسلام است مبنی بر اینکه فرمان کفار و منافقین را نبرد و اطاعت آنان را ننماید و بداند که خداوند، دانای درستکردار است؛ بلکه او لازم است پیروی آنچه را بنماید که به او وحی می شود و نیز بداند که خدا به آنچه انجام میدهند داناست. و دیگر اینکه بر خدا تکیه و توکل نماید که وکالت او در امور بس است.

   نتیجه ی این آیات اینکه مومنین نیز باید برابر دستور خداوند در این رابطه به پیش بروند، یعنی فقط پیروی آیات قرآن را بنمایند و بر خدا تکیه کنند و فرمانبر کفار و منافقین نباشند و بدانند که خداوند دانای درستکردار به همه ی گفتار و رفتارهایشان دانش دارد و هر کس بار خود را بر خواهد داشت.   

   و بدینگونه است در این رابطه آیه ی 48 احزاب: وَلا تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ وَکَفَى بِاللَّهِ وَکِیلا (48) . 

« مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِیلا (23)لِیَجْزِیَ اللَّهُ الصَّادِقِینَ بِصِدْقِهِمْ وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ إِنْ شَاءَ أَوْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ کَانَ غَفُورًا رَحِیمًا (24 احزاب)».

 این آیات کریمه میرساند مومنینی که به راستی بر عهد خود با خداوند باقی ماندند؛ پاداش الاهی خواهند گرفت اما منافقین به خاطر عدم صداقت در پایبندی به عهد خداوند، یا مورد عذاب او واقع خواهند شد و یا توبه شان از جانب حضرتش پذیرفته خواهد شد.

 البته آنچه مرتبط با مبحث مربوطه که شرح آن برابر آیات سوره ی توبه گذشت؛ اینکه باید افزوده شود که آیات 9-12 سوره احزاب به اینکه این گروه در جنگ احزاب هم در جهت تضعیف روحیه و ایمان مومنین برابر ویژگی شان می کوشیدند اشاره و تصریح دارد: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ جَاءَتْکُمْ جُنُودٌ فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ رِیحًا وَجُنُودًا لَمْ تَرَوْهَا وَکَانَ اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرًا (9)إِذْ جَاءُوکُمْ مِنْ فَوْقِکُمْ وَمِنْ أَسْفَلَ مِنْکُمْ وَإِذْ زَاغَتِ الأبْصَارُ وَبَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَنَاجِرَ وَتَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا (10)هُنَالِکَ ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَزُلْزِلُوا زِلْزَالا شَدِیدًا (11)وَإِذْ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلا غُرُورًا (12 احزاب) با توجه به آیات 13-20 .

 نکته ی دیگر آن هم با توجه به آیه ی 73 سوره ی توبه مبنی بر امر شدن پیامبر ص به کارزار با منافقین و کفار و البته به عنوان یک دلیل دیگر بر چرایی این حکم خداوندی[1] اینکه؛ آیات 60-62 سوره ی احزاب به ویژگی دیگر منافقین اشاره دارد مبنی بر اینکه در دلهای این گروه مرضی بوده است که در مدینه دل و قلب اهل ایمان را هراسان می کرده اند. به عبارت دیگر این امر از دیگر خصوصیات منافقین بوده است: لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَةِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجَاوِرُونَکَ فِیهَا إِلا قَلِیلا (60)مَلْعُونِینَ أَیْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِیلا (61)سُنَّةَ اللَّهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِیلا (62 احزاب).

 و بدینگونه است در این رابطه آیه ی 9 سوره تحریم با توجه به آیات 6-12 همین سوره. یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ جَاهِدِ الْکُفَّارَ وَالْمُنَافِقِینَ وَاغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ  (9 تحریم) .

« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلا سَدِیدًا (70)یُصْلِحْ لَکُمْ أَعْمَالَکُمْ وَیَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَمَنْ یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِیمًا (71)إِنَّا عَرَضْنَا الأمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الإنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولا (72)لِیُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ وَیَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِیمًا (73 احزاب)» این آیات کریمه می رساند که اصلاح امور مومنین و آمرزش گناهانشان از سوی خداوند یگانه در پیشه کردن « تقوی الله » و گفتن سخن استوار است و البته اینکه فرمان خدا و فرستاده اش را ببرند و بدانند که اگر پیروی قرآن را که عرض امانتی از جانب خدا برای انسان بوده را بنمایند؛ پس خداوند هم توبه را از آنان می پذیرد که همانا او بسیار آمرزنده ی مهربان است.و همینطور افزون بر این بدانند که او منافقین و مشرکین را عذاب خواهد کرد.

    پس نتیجه اینکه مومنین باید تنها پیروی قرآن را بنمایند و نه کسی یا کلامی یا کتابی جز آن را.

   و بدینگونه است در این رابطه آیه ی 6 سوره ی فتح با توجه به آیات 1-7 آن : وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِکِینَ وَالْمُشْرِکَاتِ الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَیْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِیرًا (6 فتح) .

ث /10 ) آیات سوره ی حدید در این زمینه:

« یَوْمَ تَرَى الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ یَسْعَى نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَبِأَیْمَانِهِمْ بُشْرَاکُمُ الْیَوْمَ جَنَّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الأنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا ذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (12) یَوْمَ یَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِینَ آمَنُوا انْظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قِیلَ ارْجِعُوا وَرَاءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِیهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ (13) یُنَادُونَهُمْ أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ قَالُوا بَلَى وَلَکِنَّکُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَغَرَّتْکُمُ الأمَانِیُّ حَتَّى جَاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَغَرَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ (14) فَالْیَوْمَ لا یُؤْخَذُ مِنْکُمْ فِدْیَةٌ وَلا مِنَ الَّذِینَ کَفَرُوا مَأْوَاکُمُ النَّارُ هِیَ مَوْلاکُمْ وَبِئْسَ الْمَصِیرُ (15 حدید)». این آیات کریمه به سرانجام این گروه از زنان و مردان منافق در آخرت اشاره دارد مبنی بر اینکه به خاطر اعمالشان در دنیا اهل آتشند در حالی که می بینند مومنینی که با آنان در دنیا و در کنار هم بوده اند از نور الاهی برخوردار و اهل بهشتند و التماس اینها برای برخورداری از نور آنها اثری ندارد.

   این بدان معنا می تواند باشد که صرف در کنار مومنین بودن در دنیا؛ اما کارهای ناپسند انجام دادن و بر خلاف آیات و دستورات خداوند یکتا عمل کردن و بر نفاق ماندن و بر کفر در این راه مردن؛ هر گز باعث نمی شود که در آخرت هم این دو گروه باز کنار هم باشند و پاداش یا کیفر یکسان ببینند. و این بدان جهت است که همانطور که به کلام مقدس الاهی ایمان داریم؛ هر کس در آن سرا بار اعمال خود را بر می دارد که در دنیا بوده و انجام داده، بدون اینکه خداوند یکتا ذره ای به کسی در روز حساب ستمی روا دارد. زیرا که او به واسطه ی رسولانش و وحی و ابلاغ آیاتش، راه را به مردم نموده و این آنان بودند و هستند که یا طی گروهی زندگانی دنیا را بر می گزینند و یا آنکه طی گروهی دیگر در اندیشه و در پی آخرت خود با ایمان و اعمال صالح و پرهیزکاری هستند. که از این لحاظ فجار در دوزخ جای می گیرند و گروه اخیر در بهشت برین با نور الاهی و ... (والله اعلم).

ب / 10 ) آیات سوره ی نساء در این زمینه:

 آیه ی 61 سوره نساء با توجه به آیات 58-64 آن به دیگر خصوصیات منافقین اشاره دارد مبنی بر اینکه وقتی به کسانی که کافر شدند گفته می شود که به آنچه از سوی خداوند نازل شده ایمان آورید؛ این گروه یعنی منافقین با رفتار و گفتارشان از راه پیامبر که راه خداست  باز می دارند: « وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ رَأَیْتَ الْمُنَافِقِینَ یَصُدُّونَ عَنْکَ صُدُودًا (61)». (بازگشت به آیه ی 1 سوره ی محمد) ص.

   آیه ی 88 سوره ی نساء با توجه به آیات 89-91 این سوره می رساند که مومنین در ارتباط با منافقین نباید دو دسته می شدند چرا که خداوند آنانیعنی منافقین را به خاطر گفتار و رفتارشان گمراه کرد و بنابراین هیچ کس و گروهی از مومنین نمی تواند آنان را به راه راست هدایت کند: «فَمَا لَکُمْ فِی الْمُنَافِقِینَ فِئَتَیْنِ وَاللَّهُ أَرْکَسَهُمْ بِمَا کَسَبُوا أَتُرِیدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلا (88)». و این همانطور که ایمان داریم بدان معناست که تنها خداوند یکتاست که هدایت گر هر چیز و هر کسی به راه راست است و نه کسی جز او : إِنَّکَ لا تَهْدِی مَنْ أَحْبَبْتَ وَلَکِنَّ اللَّهَ یَهْدِی مَنْ یَشَاءُ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ (56 قصص). 

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی نَزَّلَ عَلَى رَسُولِهِ وَالْکِتَابِ الَّذِی أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ وَمَنْ یَکْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلائِکَتِهِ وَکُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالا بَعِیدًا (136) إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ کَفَرُوا ثُمَّ ازْدَادُوا کُفْرًا لَمْ یَکُنِ اللَّهُ لِیَغْفِرَ لَهُمْ وَلا لِیَهْدِیَهُمْ سَبِیلا (137) بَشِّرِ الْمُنَافِقِینَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا (138) الَّذِینَ یَتَّخِذُونَ الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَیَبْتَغُونَ عِنْدَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعًا (139) وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللَّهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُوا فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِینَ وَالْکَافِرِینَ فِی جَهَنَّمَ جَمِیعًا (140) الَّذِینَ یَتَرَبَّصُونَ بِکُمْ فَإِنْ کَانَ لَکُمْ فَتْحٌ مِنَ اللَّهِ قَالُوا أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ وَإِنْ کَانَ لِلْکَافِرِینَ نَصِیبٌ قَالُوا أَلَمْ نَسْتَحْوِذْ عَلَیْکُمْ وَنَمْنَعْکُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَاللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلا (141) إِنَّ الْمُنَافِقِینَ یُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلاةِ قَامُوا کُسَالَى یُرَاءُونَ النَّاسَ وَلا یَذْکُرُونَ اللَّهَ إِلا قَلِیلا (142) مُذَبْذَبِینَ بَیْنَ ذَلِکَ لا إِلَى هَؤُلاءِ وَلا إِلَى هَؤُلاءِ وَمَنْ یُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِیلا (143) یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْکَافِرِینَ أَوْلِیَاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِینَ أَتُرِیدُونَ أَنْ تَجْعَلُوا لِلَّهِ عَلَیْکُمْ سُلْطَانًا مُبِینًا (144) إِنَّ الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الأسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِیرًا (145) إِلا الَّذِینَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَاعْتَصَمُوا بِاللَّهِ وَأَخْلَصُوا دِینَهُمْ لِلَّهِ فَأُولَئِکَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَسَوْفَ یُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْرًا عَظِیمًا (146) مَا یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذَابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَآمَنْتُمْ وَکَانَ اللَّهُ شَاکِرًا عَلِیمًا (147 نساء)». این آیات کریمه باز به ویژگی های منافقین اشاره دارد؛ مبنی بر اینکه با خداوند یکتا خدعه میکنند و خدا هم با آنان خدعه می کند و دیگر اینکه به جز اندکی از آنان؛ ذکر خدا را نمی گویند و دو دل هستند ؛ نه با مومنینند و نه با کفار و ... لذا سر انجام آنها چیزی جز این نیست که اهل آتشند و در درک اسفل. و برایشان یاری رسانی هم نیست مگر برای کسانی از آنان که توبه کرده و کارهای شایسته کنند و به خدا اعتصام جویند و دینشان را برای خدا خالص کنند ، که وقتی اینگونه باشند با "مومنین" هستند.

   به هر جهت خداوند یکتا برابر آیه ی 136 مذکور نساء به مومنین می فرماید که باز ایمان بیاورند به آنچه که او بدان دستور داده و از کفرِ پس از ایمان بپرهیزند که نتیجه اش گمراهی روشن و هدایت نشدن و در زمره ی منافقین و کفار قرار گرفتن و مشمول عذاب دردناک الاهی شدن و از اهل آتش بودن به همراه آنان است. پس نتیجه اینکه به عنوان یک مومن باید آیات خدا را شنید و فرمان برد تا از رستگاران و هدایت شدگان به لطف خداوند بود.

پ/ 10 ) آیات سوره ی عنکبوت در این زمینه:

"وَمِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ فَإِذَا أُوذِیَ فِی اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاسِ کَعَذَابِ اللَّهِ وَلَئِنْ جَاءَ نَصْرٌ مِنْ رَبِّکَ لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُمْ أَوَلَیْسَ اللَّهُ بِأَعْلَمَ بِمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ (10) وَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَلَیَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِینَ (11) وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا اتَّبِعُوا سَبِیلَنَا وَلْنَحْمِلْ خَطَایَاکُمْ وَمَا هُمْ بِحَامِلِینَ مِنْ خَطَایَاهُمْ مِنْ شَیْءٍ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ (12) وَلَیَحْمِلُنَّ أَثْقَالَهُمْ وَأَثْقَالا مَعَ أَثْقَالِهِمْ وَلَیُسْأَلُنَّ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَمَّا کَانُوا یَفْتَرُونَ (13)."

   این آیات کریمه اشاره به این موضوع دارد که مومنین باید یک رنگ و یک دل و در واقع پاکیزه دل باشند و بدانند که خداوند یگانه به هر آنچه که در سینه های جهانیان است آگاه می باشد و میداند که چه کسانی به "زبان" چیزی را می گویند و از این لحاظ از منافقینند و چه کسانی به دل و قلب به خدا ایمان دارند و از مومنین واقعی هستند. به عبارت دیگر آیه ی 10 عنکبوت خصوصیتی دیگر از منافقین را بیان نموده است. و افزون بر اینها اینکه مومنین باید بدانند که هیچ کس بار دیگری را بر نمی دارد، پس نباید فریب کسانی را خورد که اینگونه به دیگران القا می کنند.

   پس نتیجه اینکه تمام این نهی شدن های رسول خدا و به تبع آن مومنین از مواردی همچون نماز نخواندن بر مرده ی منافقین و یا در مسجد ضرار  نماز نخواندن و یا بی اثر بودن استغفارش برای آنان و ...؛ همه و همه به خاطر خصوصیات منافقین به شرح فوق در زمان خود پیامبر ص بوده است . پس از آن که جای خود دارد و این آیات لازم است که چراغ راه مومنین در رابطه با این گروه در هر زمان و مکانی باشد.

   به هر جهت باید یادآوری کرد که خداوند یکتا در دل همین آیات (73-110 توبه) به پیامبر ص می فرماید تا به آنان بگوید و با خواندن آیاتش بر آنان بدانان بگوید که راه توبه به سوی خداوند بسیار آمرزنده ی مهربان باز است تا به دامان اسلام و ایمان حقیقی برگردند پیش از آنکه مرگ آنان را در بر گیرد و بر کفر بمیرند. چرا که جایگاهشان در صورت کفر پس از اسلام آوردن و باقی ماندن بر کفر و نفاق، آتش دوزخ خواهد بود و این بدان جهت است که خداوند یکتا به احوال آنان از پندا و پنهان آگاه است و اگر نفاق را ادامه دهند در زمره ی اهل فسق خواهند بود که در دنیا هم از سوی خداوند هدایت نخواهند شد.

   پس روشن می شود که صفات منافقین در صدر اسلام و در زمان رسالت حضرت رسول ص چه بوده که این آیات به وی برای ابلاغ به آنان وحی شده است و از سوی دیگر اینکه صفات آنان در هر زمان چه می تواند باشد و چرا خداوند یکتا به رسولش دستور مجاهده با کفار و منافقین را برابر آیه ی مذکور داده است.

    از سوی دیگر برابر آیات 90-91 سوره ی توبه روشن می شود که چه کسانی از حضور در جهاد فی سبیل الله معافند، همانطور که آیه ی 92 بیان فرموده که چه کسانی شامل این فرمان خداوندی نمی شوند. « وَجَاءَ الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الأعْرَابِ لِیُؤْذَنَ لَهُمْ وَقَعَدَ الَّذِینَ کَذَبُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ سَیُصِیبُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ (90)لَیْسَ عَلَى الضُّعَفَاءِ وَلا عَلَى الْمَرْضَى وَلا عَلَى الَّذِینَ لا یَجِدُونَ مَا یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذَا نَصَحُوا لِلَّهِ وَرَسُولِهِ مَا عَلَى الْمُحْسِنِینَ مِنْ سَبِیلٍ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِیمٌ (91)وَلا عَلَى الَّذِینَ إِذَا مَا أَتَوْکَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ مَا أَحْمِلُکُمْ عَلَیْهِ تَوَلَّوْا وَأَعْیُنُهُمْ تَفِیضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنًا أَلا یَجِدُوا مَا یُنْفِقُونَ (92)» .  

   البته افزون بر اینها باید گفته شود که خداوند یکتا نتیجه ی مجاهده و کارزار در راهش را بهشت برین دانسته است، آنچه که در کتب الاهی او یعنی تورات و انجیل و قرآن، وعده داده شده و البته از سوی حضرتش جل عظمته وفا خواهد شد که همانا این رستگاری بزرگ است. «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَیُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَیْهِ حَقًّا فِی التَّوْرَاةِ وَالإنْجِیلِ وَالْقُرْآنِ وَمَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ الَّذِی بَایَعْتُمْ بِهِ وَذَلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ (111)التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (112 توبه)» . 

   و این بدان معناست که هم جهاد در راه خدا فریضه ای از فرایض و فروع دین است: « الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ (20)یُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَرِضْوَانٍ وَجَنَّاتٍ لَهُمْ فِیهَا نَعِیمٌ مُقِیمٌ (21)خَالِدِینَ فِیهَا أَبَدًا إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ (22)». و هم اینکه باید دانست که کشته شدن در راه خداوند یگانه مرگ نیست بلکه شهادت است که تعریف و ویژگی های خود را بر اساس کلام مقدس الاهی دارد و بدان ایمان داریم:« یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (153) وَلا تَقُولُوا لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاءٌ وَلَکِنْ لا تَشْعُرُونَ (154 بقره)» . //  « وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ (169) فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ (170) یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ (171) الَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِلَّهِ وَالرَّسُولِ مِنْ بَعْدِ مَا أَصَابَهُمُ الْقَرْحُ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا مِنْهُمْ وَاتَّقَوْا أَجْرٌ عَظِیمٌ (172) الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُوا لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِیمَانًا وَقَالُوا حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ (173) فَانْقَلَبُوا بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ لَمْ یَمْسَسْهُمْ سُوءٌ وَاتَّبَعُوا رِضْوَانَ اللَّهِ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَظِیمٍ (174 آل عمران)» .

به هر جهت خداوند یکتا به حضرت رسول ص می فرماید که به آنان یعنی منافقین بگوید که بر حذر باشند از اینکه سوره ای نازل شود که آنچه دردلهای آنهاست آشکار شود و خلق بدان آگاه شوند..[1] «یَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَیْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِی قُلُوبِهِمْ قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَا تَحْذَرُونَ (64)».   

   اما خصوصیت دیگر منافقین این است که در رابطه با اینکه وقتی از آنان پرسیده می شود که چرا آیات خدا را به استهزاء می گیرید می گویند از سر مزاح و شوخی است، در حالی که همه ی مومنین باید بدانند که نباید خدا و رسولش و آیاتش را به استهزا گیرند و بعد برای آن جنین توجیهی را بیاورند چرا که این همانگونه که گذشت از صفت منافقین است که بگویند این یک شوخی در رابطه با آیات خداست که همانا نتیجه ی جنین کاری عذاب الاهی است.   « وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ لَیَقُولُنَّ إِنَّمَا کُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللَّهِ وَآیَاتِهِ وَرَسُولِهِ کُنْتُمْ تَسْتَهْزِئُونَ (65)لا تَعْتَذِرُوا قَدْ کَفَرْتُمْ بَعْدَ إِیمَانِکُمْ إِنْ نَعْفُ عَنْ طَائِفَةٍ مِنْکُمْ نُعَذِّبْ طَائِفَةً بِأَنَّهُمْ کَانُوا مُجْرِمِینَ (66)» .

   خصوصیت دیگر منافقین از زنان و مردانشان این است که مرتبط با دو فریضه ی دین ؛ بر عکس آنچه که مومنین بدان دستور داده شده اند[2] عمل می نمایند؛ یعنی به جای امر به معروف، آنان امر به منکر و به جای نهی از منکر؛آنان نهی از معروف می کنند که این هم نشانه ای از فاسق بودن آنهاست. پس مومنین باید بدانند که مبادا با آمدن هدایت الاهی طی آیاتش، به روش منافقین پیرامون این دو فریضه عمل نمایند چرا که در زمره ی فاسقین قرار می گیرند و جایگاه منافقین هم به خاطر اینکه خلاف دستور خداوند عمل می نمایند دوزخ خواهد بود. پس نباید مرتبط با این دو فریضه که حتا در ارتباط با آیات الاهی از غافلین به موضوع بود . «الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَیَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِینَ هُمُ الْفَاسِقُونَ (67)وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِینَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْکُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا هِیَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِیمٌ (68) ».  

   آیات 73-110 همین سوره یعنی توبه, باز به این گروه و اوصاف آنها همچون اینکه راه کفر پیشه ی خود کردند و در جهاد فی سبیل الله نه تنها همراهی پیامبر ص را ننمودند، بلکه تلاش در جهت باز داشتن دیگر مومنین از شرکت در جهاد همراه پیامبر می نمودند و شکر فضل و رحمت خداوند را بر خودشان به جای نمی آوردند و به ساخت مسجد ضرار برای جدایی و تفرقه انداختن میان مومنین اقدام کردند و سوگند بسیار برای اثبات حقانیت خود خوردند و ... ؛ اشاره دارد تا آن حد که خدای یکتا درآیه ی 73 توبه[3] به رسول اکرم می فرماید که با کفار و منافقین جهاد کند و بر آنان به خاطر همان دلایل و یا علل دیگر از جمله آنچه که در آیه ی 74 توبه[4] آمده سخت گیرد و برابر آیه ی 80 با توجه به آیات 81-83 توبه[5] بداند که اگر او برای آنها حتا هفتاد مرتبه آمرزش بخواهد یا نخواهد؛ آمرزیده نخواهند شد چرا که آنان به خداوند یکتا و رسولش کافر شدند؛ امری که باعث فسق ایشان است و هدایت خداوند را برایشان در پی ندارد. و از سوی دیگر برابر آیه ی 84 توبه [6]بر هیچ یک از آنان وقتی که مردند نماز نخواند[7] و بر جنازه شان نایستد چرا که باز به خدا و رسولش کافر شدند و با کفر مردند و ...؛ نهایت امر اینکه در مسجد ضرار، احداث شده توسط آنها هم نماز نخواند و فقط در مسجدی که بر اساس تقوا بنا شده به همراه کسانی که دوست دارند در آن پاکیزه شوند نماز بخواند و ...؛ بین این دو بنیان تفاوت بسیار است : « وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَکُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلا الْحُسْنَى وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ (107)لا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ (108)أَفَمَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَى تَقْوَى مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٍ خَیْرٌ أَمْ مَنْ أَسَّسَ بُنْیَانَهُ عَلَى شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهَارَ بِهِ فِی نَارِ جَهَنَّمَ وَاللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ (109)لا یَزَالُ بُنْیَانُهُمُ الَّذِی بَنَوْا رِیبَةً فِی قُلُوبِهِمْ إِلا أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوبُهُمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (110 توبه)». که همانا خداوند یکتا در رابطه با اینکه چه کسانی می توانند در خصوص ساختن مساجد اقدام کنند طی آیاتی دیگر بدان اشاره فرموده است: «مَا کَانَ لِلْمُشْرِکِینَ أَنْ یَعْمُرُوا مَسَاجِدَ اللَّهِ شَاهِدِینَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ بِالْکُفْرِ أُولَئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ وَفِی النَّارِ هُمْ خَالِدُونَ (17)إِنَّمَا یَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ وَأَقَامَ الصَّلاةَ وَآتَى الزَّکَاةَ وَلَمْ یَخْشَ إِلا اللَّهَ فَعَسَى أُولَئِکَ أَنْ یَکُونُوا مِنَ الْمُهْتَدِینَ (18 توبه) ».